سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم
مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی
درس دوم
«انواع تلاوت قرآن 1 »
دانستیم که تلاوت قرآن کریم مهمترین ابزار برای نشر و گسترش مضامین و مفاهیم قرآنی در میان مسلمانان و حتی غیر مسلمانان است . در اینجا ما با انواع تلاوت و ماهیت آن آشنا می شویم .
بطور کلی در یک تقسیم بندی تلاوت قرآن به دو گروه تلاوت غیر منغومه و تلاوت منغومه تقسیم می گردد :
الف) تلاوت غیر منغومه :
عبارت است از تلاوتی که بدون نغمه و بطور ساده و تنها با هدف کسب ثواب انجام گردیده و مخاطبی ندارد . اینگونه تلاوتها که فارغ از عناصر موسیقایی صدا ، نغمه و سبک صورت می گیرد مشمول مباحث ما نگردیده و امری شخصی به حساب می آید .
ب) تلاوت منغومه :
عبارت است از تلاوتی که با بهره گیری از صوت ، نغمه ، سبک و مهارتها و با هدف بر خواندن یا اقراء آیات قرآن کریم برای دیگران صورت می پذیرد و پدیده ای هنری به حساب می آید . آنچه که موضوع مباحث آموزشی ماست ، نوع دوم یعنی تلاوت منغومه یا به عبارت دیگر تلاوت نغمه پذیر است که دارای مولفه ها و عناصری است که در ادامه راجع به آن سخن خواهیم گفت . امروزه در جهان اسلام دو گونه اصلی از این نوع تلاوت وجود دارد که به رغم تنوع و گوناگونی در دو قالب اصلی مورد پذیرش مخاطبان و بعبارت دیگر مسلمانان قرار گرفته است . این دو شیوه را تحت عنوان تحقیق و ترتیل و به عبارت دیگر تلاوت مجوّد و تلاوت مرتّل می شناسیم .
1. تلاوت مجوّد ( تحقیق)
این گونه از تلاوت از همان قرون اولیه هجری ظاهر گردیده اما در شکلی بسیار ساده و ابتدایی و متأثر از موسیقی و آوازهای رایج در آن دوران بود . شاید بتوان گفت مصریان نخستین ملتی هستند که این گونه از تلاوت را به رشد و کمال خود رسانده و بعنوان یک مکتب مطرح کردند . دلایل چنین موضوعی فراوان است و در این مقال نمی گنجد اما تنها به دو موضوع مهم در این خصوص اشاره می کنیم . اولاً قریحه موسیقیایی و ذوق سرشار آنان در توجه و پردازش آهنگ ها و نغمات هنگامیکه با ایمان و علاقه عجین گردید موجب پدید آمدن مکتبی جدید در تلاوت قرآن شد . ثانیاً تأثر از آموزه های تصوّف در آن سرزمین نیز می تواند به عنوان عاملی برای رشد قابل توجه تلاوت تحقیق در مصر تلقی گردد . به هر حال این نوع از تلاوت دارای ویژگی هایی است که به اختصار به چند مورد آن اشاره می نماییم :
یک : اساس این نوع تلاوت توجه به آهنگ ذاتی و درونی آیات بر اساس تجوید و رعایت احکام مربوطه است و موسیقی آن ارتجالی (بداهه خوانی) است .
دو : در این گونه، ضرب آهنگ یا ایقاع (ریتم) وجود نداشته و متوسط سرعت اداء کمتر(کندتر ) از گونه ترتیل است .
سه : محدوده استفاده از اصوات و نیز نغمات بسیار وسیع تر از گونه ترتیل است .
چهار : مهارت ها و آرایه ها در این گونه ، در شکل وسیع تر و کامل تری نسبت به ترتیل یا تلاوت مرّتل بکار گرفته می شود برای نمونه تحریرها ، انتقال درجات و ... در تلاوت مجوّد کاربرد زیاد تری دارند .
پنج : در این گونه ، قاری می تواند با استفاده از ابزارهای صوتی و لحنی به القاء هر چه بهتر مفاهیم و معانی قرآن بپردازد .
اکنون به چند نمونه مختلف از این گونه گوش فرا دهید :