سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس  : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس چهارم 

«آشنایی بامؤلفه های هنر تلاوت قرآن  »

پس از آشنایی با پدیده تلاوت قرآن و انواع تلاوت هنری آن که با نام تلاوت منغومه آنرا شناختیم اکنون به شناخت مؤلفه ها یا عناصر تشکیل دهنده این هنر می پردازیم ، این عناصر عبارتند از : تجوید ، وقف و ابتدا، صوت ، لحن (نغمه ) ، مبانی ، سبک و مهارت ها .

در خصوص دو مؤلفه نخست یعنی تجوید و وقف و ابتدا ، کتب و منابع مختلفی وجود دارد که علاقمندان به هنر تلاوت می توانند از آنها استفاده نموده و این علوم و فنون را فرا گیرند . ما در این سلسله مباحث تلاش می کنیم تا سایر مؤلفه ها که بیشتر جنبه موسیقیایی دارند را برای عزیزان و علاقمندان تشریح کرده و ابعاد مختلف هر یک را آموزش دهیم زیرا موضوع اصلی مباحث ما بیشتر اختصاص به صوت و لحن قرآن دارد .

ابتدا پیش از هر چیز تعریف مختصری از هر یک از این عناصر موسیقیایی ارائه نموده و سپس وارد هر یک از حوزه ها می شویم .

1- صوت :

مهمترین مؤلفه در تلاوت صوت می باشد زیرا اولاً صوت اساسی ترین موضوع در تمامی هنرهای تنغیمی است و هر آهنگ و نغمه ای تنها در بستر صدا یا صوت جریان می یابد ثانیاً اساساً نزول قرآن کریم با تکیه بر صدا و با عبارت« إقْرَا بِسمِ رَبکَ الذی خَلق »آغاز گردید و پیش از آنکه در ابتدا قرآن از طریق کتابت نشر و گسترش یابد از طریق خواندن و قرائت فراگیر شد . بنابراین شناخت ابعاد صوت و انواع آن اصلی ترین گام در راه شناخت موسیقی تلاوت است .

2- لحن (نغمه ) :

عبارت است از آهنگ بیرونی که بر الفاظ آیات سوار می شود . در واقع نغمات الگوهایی آهنگین هستند که در قالب هایی کاملاً تعریف شده موجب تأثیر هر چه بیشتر آیات قرآن می شوند این آهنگ ها را در تلاوت قرآن با عناوین مختلفی همچون : لحن ، مقام ، نغمه و ردیف لحنی می شناسیم و البته هر کدام تعریف خاص خود را دارد که در جای خود از آن سخن خواهیم گفت .

3- مبانی :

اصول و ضوابطی که بر اساس آن اصوات و انغام در تلاوت قرآن بکار گرفته می شود و تعیین کننده حدود مجاز و غیر مجاز در موسیقی تلاوت است را مبانی موسیقی تلاوت می نامند .

4- سبک :

در واقع شیوه و روش تلاوت یا مکتبی است که مورد تبعیت قاری قرار می گیرد . تلاوت قرآن با سبک ها و مکاتب مختلفی ارائه می شود که در عین التزام به مبانی دارای رنگ ها و عطرهای مختلفی است برای مثال سبک عبدالباسط با سبک مصطفی اسماعیل تفاوت های اساسی دارد که در بخش مربوطه در مورد این تفاوت ها سخن خواهیم گفت .

5- مهارت ها :

علاوه بر موارد چهارگانه فوق ، در تلاوت قرآن عنصر دیگری بنام مهارت یا تکنیک وجود دارد که قاری قرآن لازم است برای نیل به موفقیت مهارتهای مورد نیاز خود را فرا گیرد.  از جمله این مهارت ها می توان به انتخاب طبقه صوتی مناسب در شروع ، مهارت اوج گیری ، تحریر ، مهارت انتقال و ... اشاره نمود .

این مهارتها بیشتر در مرحله پس از تقلید خود را نشان می دهد هر چند بخشی از آنها حتی در مرحله تقلید هم مورد استفاده قاری قرآن قرار دارد . در پایان این مبحث و پیش از آغاز مبحث صدا شناسی ، لازم است تذکر دهیم که اصولاً مباحث صوت و لحنی در میان علوم و فنون قرائت قرآن نیازمند استعداد و قریحه موسیقایی است و لاجرم درک این مباحث بدون برخورداری از این استعداد بسیار مشکل و گاهی غیر ممکن است .

بنابر این افرادی می توانند به فراگیری دروس مربوطه بپردازند که خود دستی بر آتش تلاوت داشته و گوش آنها با اصوات و الحان قرّاء آشنا باشد . پس توصیه می کنیم پیش از هر چیز در صورتیکه از صدای مستعد و مناسبی برای دنبال کردن تلاوت قرآن چه در قالب تحقیق و چه در قالب ترتیل برخوردار هستید ابتدا به تقلید از یک تلاوت از یکی از قرّاء مشهور مصری پرداخته و پس از فرا گیری الحان و نغمات آن تلاوت و انجام تمرینات مستمر ، به مرور به یادگیری مباحث تخصصی در زمینه صوت و لحن قرآن که از طریق این سلسله مباحث ارائه می شود بپردازید .

پایان درس چهارم