سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس: استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس ششم 

«صوت شناسی (2)   »

همانطور که پیش از این گفته شد تمامی انواع صداهایی که می شنویم اعم از صداهای موسیقایی و غیر موسیقایی   در سه ویژگی یا مشخصه با یکدیگر اشتراک دارند.  اما پیش از آنکه در مورد این سه مشخصه سخن بگوییم بهتر است از طریق گوش خود به این ویژگیها پی ببرید برای اینکار به صداهای پیرامون خود  توجه نمایید و دو صدا را با هم مقایسه کنید(مثلا صدای یک مرد را با صدای یک کودک)در اینجا شما با سه مسئله روبرو هستید اولا متوجه خواهید شد که یک صدا نسبت به دیگری زیرتر یا بم تر است . در اینجا مثلا صدای کودک زیرتر از صدای مرد ،  می باشد.ثانیا یک صدا قوی تر از صدای دیگر است و یا به عبارت دیگر صدای دیگر ضعیف تر است و ثالثا ممکن است یکی از این دو صدا  برای شما دلپذیرتر و زیباتر و صدای دیگر چنین نباشد پس هنگامی که صدایی را می شنویم با سه موضوع روبرو هستیم زیر و بمی صدا ،شدت یا قوت آن  و طنین آن صدا.اکنون می پردازیم به تعریف هر بک از این سه موضوع:

1- زیر و بمی ( ارتفاع ) :

اگر یادتان باشد در تعریف صدا گفتیم که هر گاه در جسمی ارتعاش ایجاد شود صدا بوجود می آید برای مثال ضربه زدن به سیم یک تار یا سه تار موجب می گردد آن سیم به ارتعاش در آمده و به سمت دو طرف حرکت نماید و پس ار تعدادی رفت و برگشت به حالت اولیه یا ایستایی برسد . اگر تعداد این ارتعاشات که برای چشم ، قابل اندازه گیری نیست ، توسط دستگاههای پپیشرفته اندازه گیری شود و تعداد رفت و برگشت های آنرا در مدت زمان یک ثانیه محاسبه نمایند عددی بدست می آید که با واحد هرتز و علامت ( Hz ) آنرا معلوم می سازند این عدد را ارتفاع یا بسامد یا تواتر و یا فرکانس آن صدا می دانند . از ارتعاش اجسام مختلف ، صداهای متفاوتی حاصل می شود که دارای فرکانس ها یا یسامد های متفاوت است حتی ضربه زدن به یک تخته  چوبی که به نظر جامد می آید موجب ارتعاش مولکولهای آن شده و در نتیجه صدا تولید می شود . هر قدر بسامد یا فرکانس یک صدا بیشتر باشد صدا زیرتر و هر قدر کمتر باشد صدا بم تر شنیده می شود هر گاه جسمی مرتعش می شود صدای حاصل از آن به شکل موج حرکت کرده و به گوش ما میرسد . گوش انسان بطور طبیعی تنها می تواند صداهای مابین 20 تا 20 هزار هرتز را بشنود . بنا بر این صداهای کمتر از 20 هرتز و بالاتر از 20 هزار هرتز برای گوش ما قابل دریافت نیست به این حداقل (20هرتز)" آستانه شنوایی "و به آن حداکثر (20 هزار هرتز ) هم" آستانه دردناکی" گفته می شود . نتیجه می گیریم که هر صدایی در هنگام  شنیدن دارای بسامد یا فرکانسی است که به آن ارتفاع آن صدا گفته می شود . هر انسانی می تواند در هنگام صحبت کردن و یا خواندن از فرکانس های مختلفی استفاده نماید . برای مثال هنگامیکه با لحن مهربانه با کسی صحبت می کنید بطور طبیعی از ارتفاع یا فرکانس کمتری در صدای خود بهره می برید اما وقتی می خواهید با حالت عتاب و باز خواست با کسی صحبت کنید بطور معمول  از فرکانس های بالاتری بهره می جویید . اگر به یک تلاوت قرآن از یکی قراء مشهور مثلاً عبدالباسط یا مصطفی اسماعیل گوش دهید متوجه خواهید شد که آنان از صداهای بم تر خود استفاده کرده و به تدریج و گام به گام ارتفاع صدای خود را بالا برده تا به بالاترین حد مطلوب برسند. در واقع در طول استماع یک تلاوت شنونده با فرکانس ها و بسامدهای مختلفی روبرو می باشد . قرار نیست که یک قاری قرآن از ابتداء تا انتهاء تلاوت خود تنها از یک طبقه صوتی استفاده کند .

در حقیقت تفاوت های فرکانسی در یک صدا موجب تنوع هر چه بیشتر برای گوش بوده و این موضوع اساس شکل گیری نغمات است زیرا نغمات و آهنگ ها از نت های مختلفی تشکیل می شود که دارای فرکانس های متفاوت هستند .

اگر از پایین تر صدا تا بالاترین صدا در یک شخص را در نظر بگیریم فاصله مابین کمترین و بالاترین فرکانس در صدای او را " وسعت"  یا " مساحت"  صدای او می نامند . هر کس دارای وسعت مشخصی در صدای خود می باشد که ممکن است با فرد دیگر متفاوت باشد .

اکنون برای فهم هر چه بیشتر زیرو بمی صداها به دو صدا از دو قاری مختلف گوش دهید هر دو این صداها از بم ترین قسمت صدای این دو قاری انتخاب شده است تا شما براحتی با مقایسه قسمت های بم این دو صدا بتوانید صدای زیر تر یا بم تر را تشخیص دهید .

پایان درس ششم