سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس هشتم  

«صوت شناسی (4)   »

2- شدت ( قوت ، بلندی ، رسایی و حجم ) :

هنگامیکه به صداهای مختلف گوش می دهیم فارغ از اینکه آنها زیر باشند یا بم یا متوسط ، یک موضوع برای گوش ما دارای اهمیت است و آن اینکه آن صدا به وضوح برای ما قابل دریافت است یا به سختی شنیده می شود و یا هیچکدام آنقدر به ما نزدیک است که گوش ما تحمل شنیدن آنرا ندارد . در این موارد ما از اصطلاح صدای قوی و یا صدای ضعیف استفاده می نماییم . برای درک بیشتر این موضوع اگر در نظر بگیریم که صدای یک قاری قرآن در حال پخش از رادیو است و او دارد با اوج صدای خود  آیه ای را تلاوت می نماید ( مثلاً عبدالباسط در حال تلاوت سوره مبارکه تکویر است ) در این حالت اگر شما پیچ ولوم رادیو را کم یا زیاد نمایید ، بدون آنکه تغییری در ارتفاع یا فرکانس های صدای وی ایجاد شود صدا را ضعیف تر یا قوی تر کرده اید . در واقع کاری که شما با کم کردن صدای رادیو انجام می دهید ، کم کردن شدت و رسایی است بطوریکه برای مثال فقط افراد داخل یک اتاق صدای قاری را بشنوند و هنگامیکه صدای رادیو را زیاد می کنید ، شدت را افزایش داده و ممکن است صدای قاری در چنین حالتی به اتاقهای مجاور حتی به بیرون از خانه برسد . در اینجا پیچ ولوم رادیو به عنوان یک تقویت کننده وارد عمل شده و شدت صدا را زیاد یا کم می کند . اما باید دانست که انسانها حتی هنگامیکه با یک فرکانس یا ارتفاع در حال صحبت کردن  یا خواندن هستند ، شدت صدایشان مانند هم نیست . برخی قوی تر و برخی ضعیف تر هستند . این مسئله به عوامل مختلفی همچون وراثت ، نژاد ، محیط و آناتومی حنجره  انسان بستگی دارد . برای مثال نژاد سیاه صداهای قوی تری دارند و یا اگر در یک خانواده صدای قوی وجود داشته باشد ممکن است به صورت وراثت به نسل های بعدی هم برسد . در این زمینه می توان خانواده موذن زاده اردبیلی را مثال زد که تمامی آنها از پدر گرفته تا فرزندان دارای اصواتی بسیار پر قدرت و رسا بوده اند .

اکنون با توجه به این مقدمه تعریف علمی شدت ، بلندی یا حجم  عبارت از :

" توان صوتی ( که با واحد وات (w) مشخص می شود ) یا میزان انرژی آزاد شده صوتی است که از منبع تولید کننده آن در واحد سطح انتشار می یابد "

بر این اساس اگر فرض نمایید دو نفر در یک محیط باز شروع به خواندن یک نت موسیقی با فرکانس معین بنماید و صدای شخص اول تا فاصله 50 متری برسد در صورتیکه صدای شخص دوم تا 80 یا 100 متری هم برسد اصطلاحاً گفته می شود شخص دوم از صدای قوی تری برخوردار است .

 شدت یا قوت صدا تا پیش از اختراع دستگاههای تقویت کننده صدا مانند آمپلی فایر و میکروفن در اذان و تلاوت قرآن از اهمیت بیشتری برخوردار بود . بطوریکه در کشور مصر قاریانی که صدای رساتر و قوی تری داشتند از طرفداران بیشتری هم برخوردار بودند . نظیر شیخ عبدالفتاح شعشاعی که تا پیش از ظهور میکروفن نسبت به شیخ محمد رفعت از جایگاه بالاتری در بین مردم برخوردار بود اما پس از ظهور میکروفن در مصر ، شیخ رفعت توانست ارزشهای صدای خود را بیشتر نشان دهد . از این مطلب استفاده کرده و متذکر می شویم که در بسیاری از سازها و حتی در خود انسان مکانهایی برای تقویت و تشدید صدا وجود دارد که اصطلاحاً به آن " جعبه تشدید " گفته می شود . برای مثال کاسه گرد یا بیضی یا گلابی شکل که در انتهای دسته سازهایی مانند تار - سه تار یا عود دیده می شود و روی آن حفره هایی تعبیه شده است موجب تقویت صدای ساز شده و آنرا تشدید می کند بطوریکه صدای آن را بسیار قوی تر و مطلوب تر به گوش شنونده می رساند .

در انسان نیز فضای حلق و دهان ، حفره های بینی و سینوس ها و جمجمه مانند جعبه تشدید در سازها عمل نموده و موجب تقویت آن می شوند . به همین خاطر زمانی که انسان دچار سرما خوردگی می شود و حفره های بینی و سینوس ها پر می شود . صدای آدمی تغییر کرده و انرژی لازم را ندارد .

موضوع دیگری که لازم است متذکر شویم این است که همانطور که در مبحث قبل گفتیم گوش آدمی دارای ویژگی بسیار مهمی است که در زمان استماع یک صدای مرکب (تون مرکب ) می تواند از بین فرکانس های مختلف آن صدا قوی ترین  را برای شنیدن انتخاب نماید به نحوی که مابقی فرکانس ها شنیده نشوند به این عمل گوش "ماسک کردن" صدا گویند .

پایان درس هشتم