سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس نهم  

«صوت شناسی (5)   »

3-طنین(رنگ)

تمام اصواتی که به گوش ما میرسند علاوه بر  برخورداری از ارتفاع (فرکانس)و شدت مشخص دارای رنگ یا طنین یا شیوش خاص خود هستند.طنین یا رنگ ، شخصیت ذاتی یک صدا را مشخص می نماید.برای روشن شدن موضوع به یک مثال توجه کنید.اگر فرض نمایید دو نفر از پشت یک پرده در حال نواختن دو ساز مختلف مثلا نی و ویولون و هر دو با یک شدت مشخص و یکسان و با یک نت (فرکانس) یا ارتفاع یکسان هستند.آنچه که موجب می شود شما تفاوت این دو صدای هم شدت و هم ارتفاع را تشخیص دهید همان رنگ یا طنین آن صداهاست.در میان اصوات انسانی هم هر کس دارای طنین خاص خود است که چه با خواندن و چه با صحبت کردن معمولی قابل تشخیص است.در واقع زیبایی و زشتی ذاتی یک صدا به طنین باز می گردد.بسیاری از اشخاص دارای طنین مطلوب و زیبایی در صدای خود  بوده و بسیاری هم اینگونه نیستند.برای اینکه این موضوع بیش از پیش روشن شود توجه شما را به چند نکته در مورد طنین جلب می نمایم:

یک:طنین،کیفیتی است که موجب تفاوت و تمایز صداهای هم ارتفاع و هم شدت از یکدیگر می شود.

دو:طنین همانند اثر انگشت در افراد است که در دو شخص یکسان نیست و هر کس دارای طنین خاص خود می باشد.

سه:در خط موسیقی علامت  و نشانه ای برای تعیین طنین وجود ندارد اما موسیقی دانان در رنگ آمیزی یک قطعه موسیقی به طنین سازهای مختلف اهمیت داده و بر اساس آن به انتخاب ساز می پردازند.

چهار:همه اصوات دارای طنین بوده ولی بر اساس تجربه در میان انسانها طنین افراد غالبا بین 60 تا 70% معمولی ،15 تا 20%زشت و 15 تا 20%نیز دارای طنین مطلوب و زیبا هستند.

پنج:از میان ویژگیهای مختلف صدا ،طنین یا رنگ مهمترین ویژگی برای انتخاب گویندگان و مجریان در صدا و سیما است.

شش:طنین یک صدا ارتباط زیادی با طبقات مختلف آن صدا دارد به این مفهوم که ممکن است طنین یک صدا در پرده های پایین یا بم مطلوب و زیبا باشد اما در پرده های اوج اینگونه نباشد و یا بالعکس در پرده های بم چندان مطلوب نبوده و هر چه رو به اوج می رود بر زیبایی آن صدا افزوده گردد در میان قاریان مصری نیز برخی از آنها  اینگونه هستند برای مثال مرحوم شحات انور در پرده های بم و متوسط صدای زیبا و دلپذیری دارد اما در اوج از زیبایی آن کاسته می گردد عکس این حالت در صدای مصطفی اسماعیل دیده می شود که در بخش های بم دارای طنین زیباو دلنشینی نیست اما از پرده های توسط به بالا صدای ایشان زیباتر می شود.از جمله قاریانی که در تمامی پرده ها چه بم چه توسط و چه اوج از طنین زیبایی بر خوردار هستند می توان به مرحوم محمد عمران ، مرحوم محمد صدیق منشاوی و مرحوم نقشبندی اشاره کرد. شما در پایان دروس مربوط به ویژگیهای صوت با نمونه هایی از این اصوات آشنا خواهید شد .

هفت : طنین یک صدا ذاتی است و تا پایان عمر نمی توان از آن گریخت اما با فرا گیری برخی مهارت های صدا سازی می توان بطور موقت و در اثناء خواندن تغییراتی در آن ایجاد کرد به این کار پردازش طنین گویند ما  در جای خود در این باره صحبت خواهیم کرد .

هشت : تقسیم بندیهایی در کتب و منابع موسیقی عرب در مورد صدای انسانها بر اساس نوع آن صداها از نقطه نظر طنین و یا به تعبیر دیگر جنسیت آنها وجود دارد که در اینجا تنها به چند مورد از آنها اشاره می کنیم :

صدای اَغَنْ : صدایی که در آن بویی از غنّه ( صدای بینی ) مطلوب وجود دارد .

صدای  اَخَنْ : صدایی که در آن غنّه  نامطلوب ( صدای تودماغی زشت ) وجود دارد .

صدای لُقمی : صدایی که گویی در دهان صاحب آن لقمه ای از غذا وجود دارد .

صدای صیّاحی : صدایی که دایما در حال خروج از جایگاه اصلی به سمت نقصان یا ازدیاد است .

صدای ناعم : صدای نمکین و صاف نغمه پذیر است .

صدای اَبَحْ : صدای گرفته و همراه با هوا که ممکن است به دلیل بیماری و یا ارثی باشد .

صدای شجی : بهترین نوع و زیبا ترین نوع صدا از نظر شیرینی و صفاء و نغمه پذیری است .

نه : یکی از ویژگیهای مهم در صدای قاریان مصری ویژگی حزن ذاتی است که در برخی از آنها وجود دارد و ارتباط مستقیمی با طنین صدای آنان دارد در بین مصریان به این نوع از صداها " صوت الخاشع  " گفته می شود .در میان قراء مشهور می توان به صدای مرحوم شیخ محمد رفعت ، مرحوم محمد صدیق منشاوی ، مرحوم عبدالباسط و شیخ سعید مسلم اشاره نمود .

پایان درس نهم