سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس دهم

«صوت شناسی (6)»

4- انعطاف ( سرعت صدا ) :

پیش از آنکه در مورد این ویژگی بسیار مهم و تاثیر گذار صحبت کنیم لازم است ابتدا به مقدمه زیر توجه کنید :  همانطور که می دانید در موسیقی از نت های مختلفی استفاده می شود که اسامی آنها عبارتند از :  دو - ر - می - فا - سُل - لا و  سی . (   Do - Re- Mi- Fa - Sol - La - Si ) . این نت ها ممکن است در یک قطعه  موسیقی بارها و بارها تکرار شده و هر بار با فرکانس های بالاتر یا پایین تر در آن قطعه مورد استفاده قرار گیرند . آنچه باید دانست این است که ارزش فرکانسی این نت ها کاملا مشخص و در تمام کشورهای جهان ثابت است . برای مثال فرکانس نت ( لا ) (La ) روی دیاپازون ( diapazon)که وسیله ای برای سنجش و کوک کردن صدای نت ها ست دارای 440 هرتز می باشد . بنا براین نت ( لا ) (La ) بعدی که به آن اکتاو ( لا ) (La )  گفته می شود دارای فرکانس دو برابر یعنی 880 هرتز است و ( لا ) (La )  قبلی یعنی یک اکتاو پایین تر دارای فرکانس 220 هرتز خواهد بود . به همین ترتیب فیزیک دانان فرکانس تمامی نت ها را در هر اکتاو معین نموده اند که این اعداد در عرف بین المللی ثابت و مشخص می باشد .

بر روی پیانو نیز شاسی هایی موجود است که با ضربه زدن به آنها صداهای مختلف نت ها تولید می شود برای مثال نت (دو) (Do)  در اولین اکتاو که از سمت چپ شروع می شود دارای 3/32 هرتز می باشد و هر چه به سمت راست پیانو می رویم و نت های( Do ) بعد را تکرار می کنیم ، فرکانس آن دو برابر می شود بنا بر این فرکانس دومین نت (دو) (Do) ، عدد  6/64 هرتز ، سومین نت (دو) (Do) ، عدد 3/129 هرتز ، چهارمین (دو) (Do) ، عدد 6/258 هرتز و پنجمین نت (دو) (Do)  ، عدد 2/517 هرتز خواهد بود . به همین ترتیب سایر نت ها مثل ر - می - یا سُل هم در هر اکتاو دارای ارتفاع یا فرکانس های معینی در موسیقی هستند . تا اینجا دریافتید که نت ها در موسیقی یک وظیفه شان زیر و بمی است و جای قرار گرفتن آنها در قطعه موسیقی این موضوع را معلوم می کند . اما شکل نوشتن نت ها موضوع دیگری است که هیچ ارتباطی با زیر و بمی آنها نداشته بلکه تعیین کننده ارزش زمانی و مدت آنهاست . در حقیقت هر نت را می توان به اشکال متفاوتی نوشت که آن شکل معلوم می نماید چه مدتی باید روی صدای آن نت مکث نمود . این شکل ها به ترتیب نت گرد( O ) ، نت سفید (  )، نت سیاه (  ) ، نت چنگ (  ) ، نت دو لا چنگ ( ) ، نت سه لا چنگ (  ) ، نت چهار لا چنگ (  ) .

هرکدام دارای ارزش زمانی نصف قبلی می باشد . برای مثال اگر نت گرد را دارای ارزش یک یا واحد بدانیم ، نت سفید 2/1  ،  نت سیاه   4/1  ،  نت چنگ   8/1  ،  نت دو لا چنگ  16/1 ، نت سه لا چنگ   32/1  و نت چهار لا چنگ   64/1  ارزش زمانی نت گرد می باشد . حال تصور کنید که یک قطعه موسیقی تماماً با نت های سفید نوشته شده باشد و مدت مکث روی نت سفید 1 ثانیه باشد . بنا براین در قطعه دیگری که تماماً با نت های چنگ نوشته شده است هر نت 4/1 ثانیه ارزش زمانی خواهد داشت و آنچه که از شنیدن و مقایسه این دو قطعه حاصل می شود این است که قطعه اول ( نت سفید) تندای کمتری نسبت به قطعه دوم دارد . یعنی مدت مکث در قطعه اول روی هر نت چهار برابر قطعه دوم است . به این ویژگی اصوات "مدت " یا Duration می گویند .

پس هر نت دو ویژگی دارد نخست ، جای قرار گرفتن آن روی خطوط حامل ( خطوطی که نت ها موسیقی روی آنها نوشته می شود ) که مشخص کننده فرکانس ( زیرو بمی ) آن نت است و دوم شکل نت که تعیین کننده مدت مکث یا استقرار روی آن است . برای مثال نت Do می تواند به شکل گرد یا به شکل دو لاچنگ باشد . اگر به شکل گرد باشد و مثلاً مدت مکث روی آن 2 ثانیه طول بکشد . شکل دو لا چنگ آن بسیار سریعتر و به اندازه 8/1 ثانیه اجراء خواهد شد .

اجراء نت های سریع یا کند با آلات موسیقی بسیار آسان تر از اجراء آنها توسط حنجره یا به عبارت دیگر صوت انسان است در مبحث بعدی در این خصوص توضیح خواهیم داد .  

پایان درس دهم