سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس  : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس یازدهم  

«صوت شناسی (7) »

در مبحث پیش گفتیم که در مو سیقی مدت از اهمیت زیادی برخوردار است زیرا تندای یک قطعه را معین می کند . همچنین گفته شد که هر چه نت ها از مکث کمتری برخوردار باشند سریعتر اجرا شده و برای اجرای آنها نیازمند حنجره آماده تر و سریعتری هستیم . به این " سرعت صدا " در اصطلاح اهل تلاوت ، انعطاف صوت گفته می شود .

بنا براین تعریف انعطاف یا سرعت صوت عبارت است از :

" توانمندی صدای فرد در انتقال درجات ( نت ها ) در کمترین زمان به شکل مطلوب "

از این تعریف نتیجه می گیریم که سرعت انتقال امری نسبی است و می تواند در افراد مختلف متفاوت باشد . اما نباید از این نکته غافل شویم که حدّ معینی از انعطاف به عنوان  نصاب اولیه باید در صدای شخص وجود داشته باشد تا بتوان صدای وی را جزو اصوات نغمه پذیر به حساب آورد . اما بدیهی است از آن حد نصاب اولیه هر چه صدا سریعتر و منعطف تر باشد دست قاری در اجرای نت های سریعتر بازتر و در اصطلاح صدای وی نرم تر خواهد بود . برای مثال در بین قراء مشهور مصری که تماماً از اصوات زیبا و منعطفی برخوردارند نیز تفاوت در سرعت و انعطاف به خوبی دیده می شود . برای مثال انعطاف صدای قاری مانند عبدالعزیز حصان ، بسیار بیشتر از صدای محمد بسیونی یا محمود علی النبا می باشد . اساساً به اعتقاد اینجانب مرز بین صداهایی که قابلیت دنبال کردن فنون آوازی مانند تلاوت قرآن یا ابتهال را دارند از کسانی که دارای چنین استعدادی نیستند در همین ویژگی است . به عبارت دیگر صداهای خوش که در روایات ، از آن به عنوان " صوت حسن " یاد شده است با همین پدیده معلوم می گردد . بنابراین زمانی که صدایی را می شنویم اگر دارای ویژگی انعطاف و نغمه پذیری باشد به آن صدای حسن اطلاق می کنیم و اگر چنین نباشد هرگز آنرا جزو صداهای حسن به حساب نمی آوریم .

نکته ای که در اینجا وجود دارد این است که برخی از صاحب نظران عرصه موسیقی معتقدند همه انسانها اگر تحت تعلیم و تربیت صحیح موسیقیایی قرار گیرند می توانند به فعالیت خوانندگی بپردازند . اما در مقابل عده ای نیز بر این باورند که صدا موهبتی خدادادی است که تنها پاره ای از افراد از آن بهره مند بوده و می توانند در امر خوانندگی آنرا بکار گیرند و لذا اگر استعداد اولیه وجود نداشته باشد تعلیم و تربیت هیچ تاثیری در آن صدا ندارد .

باید دانست که موضوع انعطاف صدا ارتباط مستقیمی با گوش انسان دارد . در واقع کسانی که از گوش قوی و حساسی در موسیقی برخوردارند می توانند صدای خود را نیز درست بکار گرفته و صدای نت ها را دقیق بخوانند و بر همین اساس است که تجلّی این " تیز گوشی "را در انعطاف صدای فرد ملاحظه می نماییم .

در تلاوت قرآن کریم انعطاف صدا از دو جهت حایز اهمیت است :

نخست ) انتخاب دور تلاوت ( سرعت ) که بر اساس توانمندی صدا در انعطاف ، تلاوت فرد دارای سرعت های کند - میانه یا تند خواهد بود . زیرا برای مثال کسی که انعطاف کمتری دارد نمی تواند از دور تند در تلاوت خود استفاده کند . اما فردی که دارای انعطاف بالایی است می توانند هر کدام از سرعت های سه گانه یاد شده را دنبال نماید .

دوم ) انتخاب شیوه لحنی در تلاوت است که یقیناً قاریان با صدای منعطف تر و سریعتر قادر هستند از شیوه هایی استفاده کنند که در آن انتقال درجات در یک نفس لحنی با سرعت بیشتری انجام می شود و یا ترکیبات نغمه ای بیشتری در آن صورت می پذیرد . در حالیکه با صدای کم انعطاف نمی توان از چنین شیوه هایی در تلاوت استفاده نمود .

عدم شناخت مناسب بسیاری از قاریان ایرانی از میزان اتعطاف پذیری صدایشان موجب گردید ه که در تقلید اولیه از قاری مورد نظر خود دچار اشتباه شوند . گاه دیده می شود که شخصی با صدایی با سرعت بسیار مطلوب از سبکی تقلید می نماید که کند و کم انعطاف است و یا بالعکس . فردی با صدای کم انعطاف می خواهد از قاری مانند حصان - مصطفی اسماعیل و یا منشاوی تقلید نماید .

اکنون برای آشنایی هر چه بیشتر شما به چند مثال در این زمینه توجه نمایید و این مثالها بترتیب از صدای کم انعطاف به سمت صدای پر انعطاف انتخاب شده اند .

پایان درس یازدهم