سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس: استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس سی ام 

«مبانی شناسی (4)   »

شش : تحریف :

همانطور که پیش از این اشاره گردید در حدیث شریف پیامبر (ص) خواندن قرآن به شیوه ای که مسیحیان (رهبانیه) کتاب دینی خود را می خوانند مورد نهی آن حضرت قرار گرفته است به همین سبب علمای قرائت شیوه قرآن دسته جمعی را مجاز نمی دانند اما در تعریف آن ملاک و معیاری را مشخص کرده اند که بر اساس آن همخوانی قرآن کریم که امروزه به عنوان یکی از هنرهای مورد استفاده جوانان و گروههای تواشیح بشمار می رود از اینگونه قرائت متمایز می شود بر اساس این تعریف تحریف، در اینجا به این معنی است که جماعتی قرآن را به شکل گروهی به نحوی بخوانند که برخی صدا را قطع کرده و برخی دیگر ادامه دهند ، سپس دسته اول ادامه داده و دسته دوم صدا را قطع کنند و به این ترتیب حتی یک صفحه کامل قرآن هم بدون قطع صدا قابل خواندن است . این نوع تحریف رویکرد لحنی داشته و مربوط به قرائت است و با تحریف مربوط به مباحث علوم قرآن متفاوت است .

هفت : تلاوت قرآن با آلات موسیقی

از جمله قبیح ترین و ناپسند ترین انواع تلاوت از دیدگاه علماء ، تلاوت همراه با سازها و آلات موسیقی است و حتی چنین عملی به اندازه ای شنیع و قبیح دانسته شده که مخالفت با عاملان و مروجّان آنرا امری واجب و ضروی دانسته اند . خوشبختانه حساسیت های علماء دینی و قرّاء در طول تاریخ موجب گردیده تا امروزه شاهد چنین انحرافاتی در تلاوت قرآن نباشیم .

هشت : ایجاد ایقاع (ضرب آهنگ) در تلاوت :

همانطور که می دانید در میان انواع موسیقی ، بخشی از آنها همراه با ریتم یا ضرب آهنگ که در لسان عرب به آن ایقاع گفته می شود اجراء و بخشی از آنها بدون ایقاع اجراء می گردد . برای مثال آوازهای ایرانی که بشکل ردیف اجرا می گردد بدون ریتم یا ایقاع است اما وقتی در قالب تصنیف قرار می گیرد به شکل ریتمیک اجرا می شود . در مقایسه تواشیح و تلاوت قرآن هم این تفاوت ملاحظه می گردد . تواشیح معمولا به شکل ریتمیک و با ایقاع اجرا می شود اما تلاوت قرآن بدون ضرب آهنگ یا ایقاع است . به همین سبب تلاوت قرآن را نوعی هنر ارتجالی (بداهه خوانی ) دانسته و آنرا تلقائی بشمار می آورند . در حقیقت هنگامی که قاری قرآن آغاز به تلاوت می کند بر اساس وزن کلمات آیات تلاوت خود را تنظیم می کند . اساسا آهنگ درونی آیات غالبا به گونه ای است که امکان استفاده از ریتم را نمی دهد اما در عین حال نباید از این نکته غافل بود که در پاره ای از آیات بطور اتفاقی اوزان عروضی مشابه آنچه در شعر وجود دارد بشکل ناقص یا تام دیده می شود که در این خصوص پژوهش هایی نیز انجام گرفته است برای مثال در آیه شریفه " لَن تَنالُوا البِرَّ حتّی تُنفقوا ممّا تُحِبّون " وزن فاعلاتن - فاعلاتن - فاعلاتن - فاعلاتن دیده می شود که همان " بحر رمل مثمن سالم " در علم عروض می باشد و یا آیه شریفه " اِنّا فتحنا لک فتحاً مبیناً " با وزن مستفعلن مفتعلن فاعلات ( با اغماض از حرف آخر ) بحر سریع عرب بوده و مشابهتی با آن دارد در میان قراء مشهور مصری ، بسیار به ندرت دیده می شود که جایی از قرآن را با ریتم یا ایقاع خوانده باشند . شاید در یکی دو موضع مصطفی اسماعیل یا برخی از قراء جدید به گونه ای خوانده اند که توالی دو یا سه ضرب در آن دیده می شود اما یقیناً چنین کاری بطور غیر عمدی بوده است .

پایان درس سی ام