سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم
مدرّس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی
درس سی و چهارم
«مبانی شناسی (8) »
3- تطابق(تنظيم يا تلفيق): هر نوع موسيقي که بر روي کلام ( نثر باشد يا نظم ) منطبق مي شود نيازمند ملاحظاتي است که در اين بحث به آن خواهيم پرداخت.در بين اهل موسيقي همواره اين مسئله از اهميت خاصي برخوردار است که آهنگساز براي يک متن کلامي ،خواه کلام منظوم (شعر)باشد يا غير منظوم چه آهنگي را بکار مي گيرد ؟ و آيا از تلفيق مناسبي بين شعر و موسيقي مي تواند بهره گيرد؟ در اینجا لازم است به موضوع مهمی اشاره نماییم که اساساً در موسیقی همراه با کلام دو شیوه وجود دارد . نخست آتکه يک آهنگ همراه با ملوديهاي آن خلق شده و سپس بر اساس ملوديها به شاعر سفارش شعر داده شود ، براي مثال سرود ملي جمهوري اسلامي جزء اين گروه قرار دارد يعني ابتدا آهنگ ساخته شده و سپس براساس ملودي ها شاعر به بيان شعر متناسب باآن ملودی ها يعني(سرزد از افق مهر خاوران)پرداخته است در اين کار هرچند ممکن است شعر زيبايي هم سرايش شود اما چون اصالت با آهنگ و ملودي است بهرحال دست شاعر اندکي بسته است و محدود یت هايي براي وي وجود دارد . به اين کار در اصطلاح موسيقي عرب "غناء"گفته مي شود.البته لازم به ذکر است که "غناء"داراي معاني مختلفي است که در بين علماء کاربردهاي متفاوتي دارد .مثلاً در بين فقها و مجتهدين يک مفهوم و در بين اهل موسيقي مفهومي ديگر دارد ،در اينجا با مفهوم فقهي غناء و مصاديق آن کاري نداريم زيرا اساساً موسيقي تلاوت مشمول اين اصطلاح نمي شود. اما شيوه دوم در تلفيق موسيقي و کلام اين است که ابتدا متن مشخصي وجود داشته باشد و سپس آهنگساز ملودي هاي مناسبي را براي آن متن خلق کند به عنوان مثال شعري از حافظ يا سعدی انتخاب گرديده و روي آن آهنگ گذاشته شود. به چنين کاري "تلحين"گويند . زيرا در اين کار اصالت با متن بوده و آهنگ تابعي از آن خواهد بود.موسيقي تلاوت قرآن از توع دوم است يعني قاري قرآن موظف است آهنگهاي مورد نظر خود را متناسب با متن قرآن و ضرورتهاي تجويدي آن تنظيم نمايدبه اين کار در مبانی موسيقي تلاوت ،تطابق ،تطبيق،تنظيم يا تلفيق گويند.در واقع قاري قرآن ،آهنگسازي است که همزمان آهنگ ساخته ذهن خود را بر کلمات آيات اجراء مي سازد و يقينا چنين کاري بسيار سخت و مشکل بوده ، ضريب هوشي بالايي را طلب مي کند.در عمل تطبيق علاوه بر تطبيق آهنگ برکلمات ،نوع ديگري هم وجود دارد که ما در بحث القاي معاني در آينده در خصوص آن سخن خواهيم گفت و آن تطبيق با مفهوم يا معاني آيان است.آنچه در اينجا راجع به آن سخن خواهيم گفت فقط تطبيق با الفاظ و کلمات است که در آيين نامه هاي مسابقات تلاوت قرآن کريم از آن تحت عنوان "تنظيم"ياد شده است.در تنظيم نغمه يا آهنگ برالفاظ قرآن چند موضوع اساسي و مهم وجود دارد که بايد مورد توجه قراء عزيز قرار گيرد: بايد دانست پايبندي به احکام تلاوت ازجمله تجويد و قوانين وقف،وصل و ابتدا اصل مهم و کليدي در تلاوت به حساب مي آيد زيرا همانطور که گفته شد اصالت در تلاوت قرآن با متن است و آهنگ بايد از ان تبعيت نمايد بنابراين اولاً قاري قرآن بايد تمامي احکام تجويد را رعايت نموده و ثانياً در تقطيع آيات (قطعه بندي)دقت کافي داشته باشد که خداي ناکرده مفهومي را دستخوش تغيير قرار نداده و آنچه را خدادند متعال اراده کرده است بيان نمايد.بديهي است رعايت يا عدم رعايت اين موضوع مي تواند اهنگ را دستخوش تغيير قرار دهد براي مثال اگر در آيه اي چندين حکم مختلف از جمله مد،غنّه و... وجود داشته باشدنوع کشش ها و طول نغمه متفاوت از زماني است که چنين مواردي در يک آيه وجود نداشته باشد ويا وقتي قاري مي خواهد تنها دو کلمه "و بشُر الصابرين"را قرائت کند بايد آهنگي متناسب با اين دو کلمه را انتخاب نمايددر حاليکه اگر بخواهد اين دو کلمه را به مابعد خود وصل نمايدو در واقع تقطيع متفاوتي از بار اول داشته باشد چنين عبارتي حاصل مي شود" و بشر الصابرين الذين إذا اصابتهم مصيبه قالوا " إنّا لله و إنّا اليه راجعون ".بنابراين بايد آهنگ بلندتري را انتخاب کرده و احکام بيشتري را در تلاوت خود رعايت و اجراء نمايد.بر اين اساس رعايت تجويد،وقف،وصل و ابتدا کاملاً مي تواند در سرنوشت آهنگين آيات مؤثر بوده و هرآيه اي متفاوت از آيه ديگر تلاوت شود.در ادامه راجع به اين موضوع بيشتر سخن خواهيم گفت .
پایان درس سی و چهارم