سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

تهیه و تنظیم : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس 88

مهارتهاي صوتي و لحني (6)

4. انتقال مقام يا جنس

يکي از مهمترين افعال لحني که در تلاوت قرآن صورت مي پذيرد موضوع انتقال است. انتقال  انوا ع واشکال مختلفي داردکه  درتلاوتهاي قراءمصري نظاير آن بسيار وجود دارد.همانگونه که دربخش آموزش مقامات گفته شد ،هر مقام از دو جنس تشکيل مي شود که دربرخي ازمقامات اين دوجنس به يک شکل نيستندومثلاجنس دوم مقام بيات يک جنس نهاونداست حال توجه نماييدکه بسياري از نغماتی که درتلاوت قران  به کارگرفته ميشودگاه به شکلي هستند که متجاوز از 4 تا 5 نت نمي شوند.فلذا برخلاف تصوربسياري ازافراد آنچه که درتلاوت قران گاه تحت عنوان مقام کذاوکذا مطرح است درحقيقت چيزي جزجنس يک مقام نيست.زيرا اجراء يک مقام به طور کامل نيازمند اتیان هردو جنس آن ميباشد و در تلاوت قرآن چنين مواردي بيبشتراز 20 درصد را تشکيل نمي دهد.بنابراين هنگامي که ازانتقال صحبت ميشودهم موضوع انتقال مقام مطرح است وهم انتقال اجناس مقامات . اکنون با اين مقدمه کوتاه مي گوييم که انتقال در تلاوت قرآن بطور کلي به دو شکل انجام مي گيرد .

يک : انتقال پيوسته ، که در يک نفس لحني اجراء مي شود .

دو : انتقال ناپيوسته ، که در دو نفس لحني اجراء مي گردد .

برخي از قراء مصري از هر دو گونه انتقال استفاده کرده اند در حاليکه تعدادي از آنها فقط از نوع دوم يعني انتقال ناپيوسته استفاده نموده اند . در اين موضوع تفاوتي بين انتقال مقام به مقام يا جنس به مقام وجود ندارد . اکنون به دو نمونه از اين 2 انتقال گوش دهيد :

مثال صوتي 170 : انتقال پيوسته نهاوند به راست

مثال صوتي 171 : انتقال ناپيوسته راست ، سيکا ، راست ، حجاز

اما از لحاظ شيوه اجراء قاريان تفاوتهاي فاحش ديگري هم با يکديگر دارند . مثلاً بسياري انتقال به مقام بعدي را پس از فرود روي درجه اول مقام قبل انجام مي دهند . برخي هم از درجه پنجم مقام قبل به مقام بعدي منتقل مي شوند . ازجمله بهترين شيوه هاي انتقال در تلاوت انتقال از درجه پنجم يا غماز است که مي تواند در موارديکه قاري تشخيص درستي براي انتقال به مقام بعدي ندارد با اجراء نغمه غماز يا رديفي که درجه پنجم مقام قبلي حساب مي شود به مقام مورد نظر خود انتقال يابد . اکنون به چند نمونه انتقال ادز درجه غماز توجه فرماييد .  

مثال صوتي 172 : انتقال از غماز نهاوند به حجاز - طه الفشنی

مثال صوتي 173 : انتقال از غماز بيات به نهاوند - حصان

مثال صوتي 174 : انتقال از غماز راست به حجاز - سيد سعيد

لازم بذکر است که برای برخی از قراء متوسط و یا مبتدی اجراء انتقالات پیوسته دشوارتر از انتقالهای ناپیوسته است.به همین دلیل این افراد باید از انتقال پیوسته خودداری کرده و یا تمرینات بیشتری روی آن انجام دهند.یکی از قراء بزرگ که از هر دو شیوه استفاده کرده است و استماع تلاوتهای وی می تواند کمک فراوانی به قاریان تازه کار بکند.مرحوم مصطفی اسماعیل است که توصیه می گردد برای تبحر بیشتر در این مهارت به نوع انتقالهای وی توجه بیشتری مبذول شود.