سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم
تهیه و تنظیم : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی
درس 104
سبک شناسی 4
(علل تفاوت و تمايز سبک ها)
همان طوري که قبلا گفته شد چرايي تفاوت دو يا چند سبک به سه موضوع يا حوزه ي اصلي باز مي گردد که راجع به آن سخن خواهيم گفت اين سه حوزه عبارتند از اصوات – بافت لحني موسیقایی و برنامه ها و روش ها
1-حوزه ي اصوات
در اين بخش چند موضوع قابل بررسي است: الف- وسعت يا مساحت صوت
قراء مختلف در اجراي نغمات وسعت هاي متفاوتي را از خود بروز داده اند برخي طيف کاملي از نغمات را در وسعتي در حدود دو اکتاو اجرا کرده اند و برخي از وسعتي در حدود 5/1 اکتاو بهره برده اند براي مثال قارياني مانند شحات و مصطفي اسماعيل جزء گروه اول کساني مانند غلوش و عبدالحکم جزء گروه دوم هستند.
ب- انعطاف و سرعت صوت
مي دانيم که هر چند انعطاف يک صدا بيشتر باشد قدرت افزون تري هم در اجراي نت هاي سريع تر خواهد داشت بنابراين قدرت مانور بيشتري هم روي نغمات خواهد داشت قاريان صاحب سبک بر اساس شناختي که از ميزان انعطاف صداي خود دارند ، سرعت تلاوت و با شيوه اجراء نغمات خود را بر مي گزينند براي مثال قدرت مانور فردي مانند حصان بسيار بالاتر از قاري چون محمود علی البنا مي باشد
ج- تحرير
به طور کلي تحرير از جمله مواردي است که مي تواند نقش فراواني در نمايش تفاوت دو سبک ايفا نمايد در اين خصوص دو مسئله ي مهم و اساسي وجود دارد نخست ميزان استفاده از تحرير ها در يک تلاوت ، سپس نوع تحرير هايي که يک قاري از آن استفاده مي کند. بر اين اساس سبک ها را مي توان به سه گروه اصلي تقسيم نمود . سبک هاي پر تحرير مانند غلوش، هاشم هيبه، طبلاوي ، و طنطاوي ، سبک هاي معتدل مانند مصطفي اسماعيل ،رفعت و منشاوي، عبدالباسط و حصان و سبک هاي کم تحرير مانند علي محمود و شعشاعي ، نوي تحرير ها هم نقش زيادي در تفاوت دو سبک ايفا مي کند براي مثال قاري مانند هاشم هيبه همواره از تحرير هاي تو گلويي يا حلقي استفاده مي کند اما برخي مانند منشاوي از تمامي انواع آن مانند تحرير هاي قدرتي ، ولومي، سايشي ، جلقی و انتقالی.
د- طنین يا رنگ صوت
هر چند بايد اذعان نمود که شخصيت ذاتي يک صدا که همان طنين يا رنگ است در ساختار يک سبک به طور مستقيم تأثيري ندارد اما بايد قبول کرد که رنگ يک صدا در ذهن شنونده عامی گاه آنچنان تأثير گذار است که آنرا به حساب سبک او مي گذارد . به همين دليل است که وقتي کسي از يک قاري مانند رفعت يا منشاوي و يا عبدالباسط تقليد مي کند اگر رنگ صوتي مشابهي با هر يک از اين قراء نداشته باشد، تقليدش چندان تأثير گذار نيست در حاليکه بر عکس آن اگر مشابهت در ذات صداي قاري مقلِّد و مقلََّد وجود داشته باشد بسيار تأثير گذار تر است. بر اين اساس بايد بپذيريم که قراء صاحب سبک جهان علاوه بر ويژگي هاي فني سبک خود، به دليل برخورداري از طنين هاي متفاوت و بعضا زيبا ، در اين بخش نيز داراي ويژگي خاص خود و البته متمايز از ديگران مي باشند.
2-حوزه بافت لحنی يا موسيقايي در اين بخش چند مسئله بايد مورد توجه قرار گيرد: الف- کميت يا تعداد مقامات مورد استفاده در يک سبک آنچه که از بررسي سبک هاي مشهور در تلاوت بر مي آيد اين است که تعدادي از قاريان از نغمات يا مقامات بيشتري در تلاوت خود بهره جسته و تعدادي هم از بخشي از اين مقامات چشم پوشي کرده اند. فلذا اين مسئله مي تواند در تفاوت دو سبک تأثير گذار باشد. براي مثال عبدالباسط از مقام کرد يا طبلاوي از مقام عجم هرگز استفاده نکرده اند در حاليکه تعداد ديگري از قراء مانند عمران و حصان حتي از بسياري از مقامات مرکب هم بهره برده اند.