سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس سوم 

«انواع تلاوت قرآن 2 »

2- تلاوت مرتّل :

گرچه در برخی از منابع تمامی گونه های تلاوت را نوعی ترتیل دانسته اند اما آنچه که امروز در میان اهالی فن در بلاد اسلامی رواج دارد این است که ترتیل یا مرّتل خوانی قرآن شیوه ای است که در مقابل تحقیق یا تلاوت مجوّد مورد استفاده قرار گرفته و طرفداران خاص خود را دارد . این شیوه هر چند در تمامی سرزمین های اسلامی رواج دارد اما در عین حال اصلی ترین گونه تلاوت در بسیاری از کشورها از جمله کشورهای حوزه خلیج فارس همچون عربستان سعودی ، کویت ، قطر ، یمن و امارات متحده عربی است . در واقع شاید قاطبه علماء این کشورها اساساً تنها شیوه صحیح تلاوت را همین گونه ( تلاوت مرتّل ) بدانند زیرا تعدد مرتّلان قرآن و دوره های کامل قرآن به شکل ترتیل در این کشورها حاکی از آن است که مردم و قرّاء در این سرزمین ها گرایش کمتری به شیوه تلاوت مجوّد یا تحقیق از خود نشان می دهند و حتی  گاه و بیگاه در سخنان علماء این کشورها شیوه تلاوت مصریان مورد نکوهش قرار گرفته است . اما به اعتقاد اینجانب این مسئله در دهه های اخیر و متأثر از مشرب های انحرافی و اعتقادات خاص آنان در این کشورها ( به خصوص عربستان سعودی ) بوجود آمده است و ربطی به ذائقه مردم ندارد . زیرا اگر به پنجاه یا شصت سال قبل نظری بیندازیم می بینیم که تلاوت قاریانی همچون مرحوم شیخ محمد رفعت ، مرحوم محمد عبدالباسط و محمد صدیق منشاوی بطور فراوان مورد استقبال اهالی این کشورها قرار داشته و مکرراً از رادیوهای آنان پخش می گردید و حتی تلاوت قاریانی همچون عبدالباسط یا عبدالفتاح شعشاعی در حرمین شریفین هنوز در خاطره بسیاری از حاجیانی  است که در آن سالها از نزدیک آنها را استماع کرده اند . جالب اینجاست که هر چند شیوه ترتیل در سالهای اخیر در این کشورها بسیار رواج یافته و قاریان زیادی به تلاوت دوره کامل قرآن با این شیوه مبادرت ورزیده اند اما باز هم نخستین کسانی که اقدام به تلاوت ترتیل و ضبط آن نموده اند ،  مصریان بوده اند . زیرا همانطور که می دانیم نخستین دوره تلاوت مرتّل در جهان اسلام متعلق به مرحوم شیخ محمود خلیل الحصری است والبته نوع اداء آن مرحوم خود الگویی برای دیگر مرتلّان پس از وی گردید .

مهمترین ویژگیهای تلاوت مرتل را می توان چنین بر شمرد :

یک : متوسط سرعت اداء حروف و حرکات  در ترتیل بیشتر (تندتر ) از تحقیق است .

دو : در ترتیل بر خلاف تحقیق نوعی تمپو (ضرب آهنگ) خفیف وجود دارد که عدم رعایت آن اسلوب ترتیل را مختل می سازد .

سه : در شیوه ترتیل محدوده استفاده از اصوات و نغمات بسیار کمتر است .

چهار : تغییر و تنوع  آهنگها و ردیف ها در ترتیل محدودتر از تحقیق است .

پنج : قفله ها ( آهنگ کلمه پایانی ) در ترتیل بسیار ساده تر و محدودتر از تحقیق هستند .

شش : استفاده از برخی مهارت ها مانند تحریرها ، فواصل صوتی ، انتقال درجات و.... در ترتیل بسیار کمتر و محدودتر از تحقیق است .

هفت : ظرفیت های موسیقایی ترتیل در مجموع برای تبیین هنری مفاهیم یا بعبارت دیگر القاء معانی بسیار کمتر از گونه تحقیق می باشد .

هشت : به دلیل ساده تر بودن موسیقی موجود در ترتیل ، معمولاً عوام ارتباط بیشتری با آن برقرار می سازند .

اکنون به نمونه هایی از ترتیل های مختلف گوش فرا دهید :

پایان درس سوم