سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدرّس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس بیست و هشتم    

«مبانی شناسی (2)   »

سخن از بایدها و نبایدها ی هنر تلاوت بود . دانستیم که بر اساس حدیث شریف منقول از رسول مکرم اسلام ، تلاوت قرآن دارای ضوابطی است که قاری ملزم به رعایت آن است به این ضوابط مبانی لحن تلاوت قرآن گفته می شود . برخی از این مبانی برگرفته از اوامر و نواهی پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) و برخی نیز از عرف حاکم بر هنر تلاوت در طول تاریخ می باشد که شامل آراء علماء و ائمه قرائات و شیوه تلاوت قراء مشهور جهان اسلام است. علاوه بر این از آنجا که هنر تلاوت با نغمه و صوت ارتباط تنگاتنگی دارد قواعد حاکم بر موسیقی هم می تواند به نوعی بر جنبه های موسیقایی تلاوت حاکم باشد فلذا در ادامه مباحث ، به بیان این مبانی می پردازیم و اساس کار خود را در طبقه بندی این مبانی بر عرف و علم می گذاریم زیرا ضوابط و مقررات تلاوت قرآن یا برگرفته از عرف حاکم بر این هنر و آنچه در سیره قرائت قرآن از صدر  اسلام تاکنون اتفاق افتاده است که خود این موضوع هم می تواند بر اساس رهنمودهای بزرگان دین شکل گرفته باشد و یا بر گرفته از علوم مختلف که تلاوت آهنگین قرآن  با آن در ارتباط است علومی مانند آوا شناسی ، فیزیک صوت ، موسیقی و ...

( مبانی عرفی لحن )

1. عربیت لحن و صوت

این مهم در همان حدیث شریف از پیامبر اکرم (ص) به صراحت بیان گردیده و نیازی به باز تعریف آن نیست اما سخن در آن است که ملاک و معیار آن چیست ؟ و چگونه باید لحن عربی را از غیر عربی آن تشخیص داد ؟ در این باره سخن فراوان است و البته بیشتر جنبه نظری و استدلالی دارد اما کوتاه سخن آنکه از قرن دوم هجری قمری تاکنون در جوامع اسلامی و به ویژه سرزمینهای عربی طبقه ای خاص به نام قراء قرآن وجود داشته اند که در قرائت و شیوه های آن امام و الگوی سایرین بوده و مردم نحوه صحیح تلاوت را از آنان فرا می گرفته اند . این طبقات نسل به نسل و بصورت مشافهه تلاوت را به بعد از خود انتقال داده تا اکنون بدست ما رسیده است . هر چند در قرون گذشته و تا پیش از قرن بیستم کیفیت لحنی تلاوت قراء بر کسی روشن نیست اما بهرحال وجود گروهی به نام قراء قرآن که با تلاوت خود دیگران را تحت تاثیر قرار می داده اند حاکی از آن است که لزوماً آنان از صوت و لحنی متمایز از عوام برخوردار بوده اند بنابراین در هر عصری طبقه قراء می توانسته اند نحوه تلاوت صحیح والبته به تبع آن لحن عربی را به دیگران نشان دهند . حتی تا زمان حاضر هم شیوه مشاهیر در تلاوت قرآن به عنوان اصلی ترین شیوه در آموزش بشمار می رود .و از این جهت است که تمامی قراء جهان اسلام دارای "اجازه" از استاد پیش از خود بوده و سلسله روایت قرائت آنان  وصل می شود . با توجه به توضیحات ارائه شده در عصر حاضر نیز طبقه قراء که غالباً اهل کشور مصر هستند باید به عنوان الگوی اصلی در لحن عربی مورد تبعیت قرار گیرند البته وضعیت حال حاضر نشان می دهد که چنین هم بوده و اکثر مسلمانان در بلاد اسلامی قراء مصری را مورد تبعیت قرار داده اند .

2. بهره از الحان و اسالیب جایز

همانطور که در حدیث یاد شده بر عربی بودن لحن و صوت تاکید شده از تلاوت قرآن به برخی اسلوبهای ناپسند مانند لحون اهل فسق ، نوح و رهبانیه نیز نهی شده است این مسئله نشان می دهد که حساسیت زیادی برای ارائه یک جریان موسیقایی سالم در هنگام تلاوت قرآن وجود داشته که در طول تاریخ از سوی برخی ائمه قرائات نیز بر آن تاکید گردیده است . بر همین اساس در کتب و منابع مربوط تعدادی از این اسالیب ذکر گردیده که متاسفانه شاید در دوران کنونی در تلاوتهای پاره ای از قراء بتوان ردّپایی از آنها را دید اما بهر تقدیر بیان این اسالیب از آن جهت لازم است که تا اندازه ای خطوط قرمز تلاوت را مشخص نموده و قاری را از رفتن به سمت آنها برحذر می دارد .

این اسالیب به ترتیب عبارتند از :

ترجیع - ترقیص - تطریب - تحزین - ترعید - تحریف - تلاوت با آلات موسیقی و ایجاد ایقاع (ضرب آهنگ) که با توجه به مبسوط بودن مطالب در درس بعدی به آن خواهیم پرداخت .

پایان درس بیست و هشتم