سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس بیست و نهم  

«مبانی شناسی (3)   »

اسالیب غیر جائز :

یک : ترجیع :

درباره ترجیع و مفهوم لغوی و اصطلاحی آن سخنان متفاوتی در منابع مربوط دیده می شود که از ذکر تمامی آنها خودداری شده و بقدر نیاز به یکی دو مورد اشاره می کنیم . قدر مسلم در حدیث منقول از پیامبر ترجیع امری مذموم شناخته شده است اما این ترجیع دارای قیدی است که آنرا از ترجیع مجاز جدا می کند در جایی که فرموده اند بعد از من اقوامی خواهند آمد که قرآن را با ترجیع غنا می خوانند از این بیان فهمیده می شود که اگر کسی از ترجیع رایج از غنا در تلاوت قرآن استفاده کند امری ناپسند می باشد . اما در مورد مفهوم لغوی ترجیع گفته اند : ترجیع چرخاندن صدا در گلو و یا غلتاندن صدا در حنجره و آن چیزی است که در اصطلاح به آن تحریر یا چهچهه گویند . واقعیت ترجیع و کیفیتی که در زمان بیان حدیث پیامبر وجود داشته است بر کسی معلوم نیست اما از واژه غنا که به کلمه ترجیع اضافه شده است می توان حدس زد که هر نوع تحریر یا چهچهه ای که در موسیقی مورد استفاده در مجالس لهو و لعب بکار می رفته است مورد اشاره حدیث و مصداق ترجیع مذموم می باشد . ولی از نظر اصطلاح مولف کتاب حق التلاوه تعریف مشخص تری را ارائه نموده که به آن اشاره می شود :

" ترجیع همان موج دادن (تمویج ) به صدا در هنگام تلاوت به ویژه در مدود است " و سپس در تکمیل تعریف خود می گوید : این که چند بار در یک حدّ واحد صدا بالا و پایین برده شود مصداق ترجیع است "

دو : ترقیص :

ترقیص آن است که قاری به گونه ای تلاوت کند که گویی می خواهد به حرف سکون بدهد اما ناگاه به آن حرکت بدهد به گونه ای که حالتی بین راه رفتن و دویدن را تداعی می کند که در اصطلاح به آن " هروله" گویند . اضافه کردن حرکات در حالتی که انتظار سکون از قاری می رود را به شکستگی که رقاص در هنگام رقصیدن به بدن خود می دهد تشبیه کرده و از این روی به چنین کاری ترقیص می گویند . گاه نمونه چنین خواندنی را در مجالس ترحیم یا ختم در قرائت برخی از قاریان اینگونه مجالس می توان مشاهده کرد .

سه تطریب :

اگر قاری بدون توجه به احکام تلاوت و تجوید قرآن بخواند و صدا را هر گونه که خواست در گلو بچرخاند . برای مثال در جایی که مد حروف به اندازه ذاتی یا طبیعی است . به 5 تا 6 الف افزایش یافته و یا اخفا و غنّه و ... در تلاوت قاری به دلیل اجراء الحان و نغمات رعایت نشده و یا بیش از اندازه مجاز صورت گیرد . این موضوع می تواند از مصادیق تطریب شناخته شود .

چهار : تحزین :

هنگامی که قاری در خواندن خود حالت بغض و تباکی در صدا ایجاد کند به گونه ای که گویی از شدت خضوع و خشوع نزدیک است به گریه بیفتد و البته این کار را از روی "سمعه " و "ریا" انجام دهد به چنین موضوع تحزین  گویند . باید توجه داشت که در این عمل عنصر  ریا و تظاهر محور اصلی است و الّا اگر قاری واقعاً در خواندن خود حس معنوی و خشوع در تلاوت داشته باشد، قطعا این احساس به مستمع هم منتقل شده و هرگز مصداق تحزین  نخواهد بود .

پنج : ترعید :

در تعریف ترعید گفته اند : " نوعی لرزش در صدا است که تداعی کننده آن است که صاحب آن از شدت سرما یا درد در حال لرزیدن است " و در برخی منابع هم آن را به صدای بُز تشبیه کرده اند . بدیهی است که دلیل مذموم بودن آن نازیبا بودن چنین صدایی است که با فلسفه جذابیت تلاوت برای مخاطب در تضاد است . در واقع کسی که قرآن را به این گونه بخواند انسان را بیاد این شعر از سعدی علیه الرحمه می اندازد که گفت :

گر تو قرآن بدین نمط خوانی                         ببری رونق مسلمانی

پایان درس بیست و نهم