سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدرّس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس سی و دوم    

«مبانی شناسی ( 6 )   »

5- رعايت ملزومات لحن
همانطور که پيشتر بيان گرديد شيوه تلاوت قراء عرب در هر عصر و زمان بايد مورد تبعيت ديگران قرار گيرد .بر اين اساس آنچه در سيره تلاوت قراء بزرگ جهان مانند شيخ رفعت،شعشاعي،مصطفي اسماعيل ،منشاوي،عبدالباسط و... وجود داشته مي تواند به عنوان مبنايي براي موسيقي تلاوت شناخته شده و مورد استفاده ديگران قرار گيرد .اگر به مجموعه تلاوتهاي باقيمانده از اين قراء بزرگ با نگاه محققانه بنگريم به اشتراکاتي بر مي خوريم که مي تواند به عنوان ملزومات لحن در تلاوت قرآن معرفي گردد.با بررسيهاي به عمل آمده در مورد بيش از يکهزار تلاوت از قراء مختلف مصري به نتايجي دست يافته ايم که ذيلاً به حضور تقدیم مي گردد . اين موارد مي تواند به عنوان ملزومات لحن يا تنغيم امري مبنايي در موسيقي تلاوت تلقي شود.اما پيش از آن بايد بگوئيم که این نتيجه گيري بر اساس استقراء ناقص صورت گرفته و مبتني بر قاعده "اغلبيت" است. به تعبير ديگر دايره و دامنه بررسيها محدود به تعداد قابل توجهي از تلاوت ها(در حدود1000تلاوت مجلسي) و نه تمامي آن بوده و بر اساس درصد قابل قبولي از اتفاقات (بالاي 80%) و استفاده از قانون
اغلبيت بوده است.اين ملزومات شامل موارد زير است
يک : تلاوت از طبقات پايين صدا (قرار) يا بم آغاز شود
دو: شروع تلاوت در يکي از دو مقام بيات يا راست باشد
سه:خاتمه تلاوت نيز در طبقات پايين يا بم صدا باشد
چهار:خاتمه تلاوت با همان مقامي باشد که تلاوت در آن آغاز شده است
پنج: سير لحني قاري از طبقات بم صدا شروع و به تدريج ارتفاع آن افزايش يافته و به طبقات بالاي صوت برسد و در پايان به سمت قرار يا بم عودت نمايد
(مباني علمي (موسيقايي) لحن)
1- تنوع و پرهيز از يکنواختي
در هر هنري که داراي جنبه موسيقايي بوده و با صوت و نغمه سرو کار دارد اصل تنوع از اهميت ويژه اي برخوردار است در واقع اساس کار موسيقي بر تنوع است همانطور که از تفاوتهاي فرکانسي موجود در نت ها و چينش ها مناسب فواصل نغمه بوجود مي ايد و گوش انسان را مي نوازد، تکرار هر نغمه نيز مي تواند ملال و خستگي در شنونده ايجاد نمايد. در تلاوت قرآن کريم به دو دليل اصل تنوع در نغمات و اصوات لازم است اول آنکه: هر نوع موسيقي چه سازي و چه آوازي در ذات خود نيازمند اين تنوع است و گرنه نمي تواند مخاطب خود را راضي و جذب نمايد و تلاوت قرآن هم ار آن حيث که مجموعه اي از نغمات و الحان است از اين قاعده مستثني نيست .دوم اينکه همانگونه که قبلاً اشاره گرديد هدف غايي تلاوت قرآن با صوت و نغمه ابلاغ و تبيين مفاهيم آن است. پر واضح است که سرتاسر اين کتاب آسماني مملو از مفاهيم و تعبيرات متفاوت با موضوعات مختلف است. موضوعاتي کلي مانند آيات توصيف عظمت و قدرت الهي ، احوال بهشتیان  و جهنميان،اوصاف قيامت ومعاد،بيان داستانهاي انبياء،بيان احکام الهي،دستورات و توصيه هاي اخلاقي و امثال قرآني از جمله آنهايند از طرفي تنوع گونه هاي دستوري مانند :امر،نهي،ندا،استفهام ، خبرو... هم اقتضاء می کند که قاري متناسب با اين موضوعات و تعبيرات از لحنهاي مختلف در طبقات صوتي متفاوت استفاده کند.بنابراين اگر قاري همواره با يک يا چند لحن محدود بخواهد قرآن بخواندحق مطلب به گونه اي که انتظار مي رود اداء نخواهد شد.پس نتيجه مي گيريم که تنوع هم در ذات موسيقايي تلاوت مستتر بوده و مورد لزوم است و هم بواسطه وجود مضامين و مفاهيم متنوع امري ضروري در تلاوت بشمار مي رود.بي شک تنوع در تلاوت از دو جهت مي تواند مورد توجه قرار گرفته و توسط قاري اعمال گردد نخست :تنوع در نغمات و مشتقات آنها و دوم: تنوع در طبقات صوتي يا پرده ها ( استفاده از بم،توسط،فوق توسط و اوج)

پایان درس سی  و دوم