سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدرّس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس سی و پنجم    

«مبانی شناسی ( 9 )   »

 در مبحث قبلي گفتيم که رعايت تجويد و احکام آن و نيز نوع تقطيع قاري از نظر وقف و ابتدا تا چه اندازه مي تواند در تلاوت قرآن مؤثر باشد از اين موضوع دو نکته مهم و اساسي برمي آيد که عبارتند از:
يک:آهنگ ذاتي يا دروني آيات مبناي اصلي آهنگ بيروني ( نغمات ) است که برآن سوار مي شود اين آهنگ دروني را بايد  در دو مقوله جداگانه جستجو نمود نخست:وزن کلمات هر آيه که با تکيه ها و تأکيدات خاص آن کلمه خوانده مي شود براي نمونه در کلمه"قال"تکيه روي هجا اول يعني "قا"مي باشد نه روي "ل"و اگر غير ازاين باشد وزن کلمه بهم مي خورد و يا در کلمه "ايديهم"تکيه صحيح بايد روي "ديـ"قرار گيرد و اگر مثلا روي هجا "اي "يا "هم " قرار گيرد وزن کلمه خراب مي شود در اصطلاح علم الاصوات در زبان عرب به اين تکيه ها يا فشارها "نبر"کلمه گفته شده و به بخشي که بايد مورد نبر يا تکيه يا "اکسان"قرار گيرد "جزء المنبور"گفته مي شود رعايت نبر يا اکسان کلمات در زبان عرب ربطي به مسئله تجويد ندارد زيرا حتي يک گوينده راديو وتلوزيون هم اگر بخواهد آيه اي از قرآن يا يک متن عربي را به صورت ساده و بدون نغمه بخواند وزن کلمات را رعايت مي کندهر چند ممکن است در قرائت يک آيه از قرآن مد و غنه و اخفاء را رعايت ننمايد در مورد اکسانها يا نبر کلمات بعداً سخن خواهيم گفت. دوم:موضوع تجويد و احکام آن است در تلاوت قرآن رعايت احکام تجويدي مي تواند آهنگ يک آيه را به درستي ترسيم نموده و بر اساس آن قاري نيز آهنگ بيروني (نغمات) را روي ايه مربوطه تنظيم نمايد. مطمئناًدو آيه زير که داراي ساختار تجويدي متفاوتي مي باشند در هنگام تلاوت با صوت و نغمه توسط قاري قرآن آهنگهاي متفاوتي نيز مي پذيرند.
آيه اول : و اعبد ربک حتي يأتيک اليقين حجر/99
آيه دوم: قال هؤلاء بناتي إن کنتم فاعلين حجر/71
با دقت در اين دو آيه متوجه مي شويم که هر چند از نظر کمي، تعداد کلمات هر دو تقريبا يکسان است اما تعداد احکام تجويدي موجود در آيه دوم بسيار بيشتر از آيه اول است. در آيه اول اکثر کلمات داراي صداهاي کوتاه و سکون هستند و تنها مدّ طبیعی در کلمات حتي،يأتيک و يقين وجود داردو احکامي مانند اخفاء اقلاب،مد و ... وجود ندارددر حاليکه در آيه دوم مدهاي منفصل ،متصل در کلمات هؤلاء بناتي إن ديده مي شود و علاوه بر آن اخفاء نون ساکن در کلمات إن کنتم نيز وجود داردبنابراین ذات اين دو آيه به لحاظ تجويدي با هم متفاوت بوده و قرائت با صوت و نغمه ان دو نيز کاملاً متفاوت خواهد بود.
دو:در تنظيم يکي از مسائل مهم توجه به طول عبارت قراني مورد نظر است بهر حال آيات قراني داراي عبارتهاي کوتاه و بلندی است که گاه اين عبارات توسط قاري قران کوتاهتر يا بلندتر تلاوت مي شود براي مثال ممکن است يک آیه به آیه مابعد خود وصل گرديده و عبارت تکميلي بلندتري را به وجود آورده و يا گاه بخشي از يک عبارت قرآني به عنوان تأکيد بيشتر جداگانه قرائت گرديده و سپس به مابعد خود وصل شود براي مثال "الحمد لله رب العالمين"ممکن است قاري براي بار اول فقط عبارت "الحمد لله"را بخواند و در مرتبه بعد عبارت را کامل نمايد.اين نوع تقطيع در قراء بزرگ نیز وجود داشته و البته هر کس تقطيع خاص خود را با رعايت اصل پايبندي به مفاهيم و مضامين آيات دارد.آنچه بايد در نظر داشت اين است که قاری قرآن موظف است متناسب با طول عبارت مورد نظر خود آهنگي را انتخاب نمايد که از نظر طول ملودي بر  قطعه مورد نظر منطبق گردد . به عبارت ديگر آهنگ مورد نظر قاري اضافه يا کم نيايد مانند لباسي که بر اندام کسي اندازه و متناسب است و هيچ نوع تنگي يا گشادي در آن لباس ديده نمي شود ،قاري نيز بايد اهنگ بيروني را به نحوي بر عبارت سوار نمايد که ابتدا و انتهاي ان با عبارت مورد نظر منطبق گرددبه اين کار در اصطلاح اندازه گيري گويند.اين موضوع در قراء مبتدي که تلاوت را به تازگي شروع کرده اند به وضوح ديده مي شود که آنها قادر به محاسبه درستي در طول عبارات نيستند در واقع آنها بيشترين چالش را در اندازه گيري نغمات با طول عبارات و آيات دارند.
در پايان اين مبحث نتيجه مي گيريم که در بحث تطابق يا تنظيم قاري موفق کسي است که بتواند جريان آهنگ و نغمه را بر جريان کلمات متن به نحوي شايسته و همگون منطبق سازد.

پایان درس سی و پنجم