سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس سی و نهم  

نغمه شناسی (2)

در مبحث قبل با یکی از چالش های مهم در خصوص رابطه تلاوت قرآن و مقامات آشنا شدید. در این مبحث نیز به دو موضوع مهم دیگر اشاره می کنیم : سوال این بود که آیا یک قاری برای تلاوت نیازی به آموزش رسمی و علمی مقامات موسیقی دارد یا نه ؟ جواب این است که همانطور که پیشتر اشاره گردید  دو شیوه در این کار وجود دارد یک شیوه عملی و یا سماعی و یک شیوه علمی و مدرسه ای . اما در هر دو صورت جواب مثبت است یعنی یک قاری حتما نیازمند آن است که مقامات را به یکی از این دو شیوه فراگیرد و گرنه احتمال عدول از مبانی موسیقایی تلاوت در تلاوت وی بیشتر می شود .

اما شیوه اول یعنی یادگیری از طریق گوش تا اندازه معینی جوابگوی یک قاری خواهد بود اما در پاره ای از موارد تشخیص برخی از الحان قرآنی را برای وی مشکل خواهد کرد . مثلاً در شیوه های کلاسیک تلاوت مانند سبک مصطفی اسماعیل تشخیص الحان از طریق سماعی چندان مشکل نخواهد بود اما اگر در شیوه ای که در آن از ترکیب های گوناگون و یا مقامات مرکب استفاده می شود بخواهیم نغمات و الحان را تشخیص دهیم کار قدری ضعیف و شاید غیر ممکن باشد زیرا بر خلاف شیوه کلاسیک که الحان بشکل مقام به مقام ارائه می شود در شیوه های ترکیبی در یک نفس لحنی ممکن است دو یا چند مقام همزمان اجراء گردد .

بنا براین بطور کلی روش علمی محاسن بیشتری دارد . در هر حال می توان گفت که شناخت نغمات و مقامات و در یک کلام نغمه شناسی تلاوت فواید و آثاری دارد که بطور خلاصه به آن اشاره می نماییم :

1. ایجاد تنوع لازم در آهنگ ها چه از نظر قالب ( مقام ) و چه از نظر درجات صوتی

2. افزایش گزینه های آهنگین در انتخاب نغمات در هنگام تلاوت یک قاری . به این مفهوم که شناخت کامل نغمات و شاخه های آن دست قاری را در انتخاب نغمات بیشتر در هنگام تلاوت بازتر می کند . به همین سبب قاریان کم شناخت یا بدون شناخت از نغمات همواره از الحان محدود و تکراری استفاده می کنند .

3. افزایش توان لحنی قاری در انتقال درست و منطقی مقامات و فرعیات آنها . زیرا یکی از مشکلات قراء کم شناخت ، خطا در انتقال از یک مقام به مقام دیگر و یا محدودیت در این خصوص است .

4. مصونیت قاری از خطا یا فالش در گرفتن نت صحیح در ردیف های لحنی مختلف . قاری که مقامات را می شناسد بخوبی از فواصل آنها آگاهی داشته و کمتر دچار فالش یا خروج می شود .

5. شناخت مقامات : انتخاب بهتری را از نظر گستره صوتی مناسب در طول تلاوت در مقابل قاری قرار می دهد . یعنی اگر قاری حدود و ثغور مقامات را بشناسد می تواند مساحت صوتی خود را به گونه ای تنظیم نماید که از کف و اوج صدا با مشکلی برخورد نکند . بعبارت دیگر نردبان صدای خود را بخوبی با نردبان مقامات و الحان منطبق می سازد .

6. برقراری پیوستگی و ارتباط منطقی بین اجزاء مقامات .  یعنی فروع و مشتقات هر مقام ارتباط منسجم تری با هم پیدا می کند .

7. شناخت مقامات در القاء مفاهیم و معانی قرآنی به قاری کمک شایانی می نماید .

8. معرفت کامل مقامات ، قدرت ابتکاری و خلاقیت قاری در ایجاد شیوه و سبک جدید را بالا تر می برد .

در پایان این مبحث اشاره می نماییم که به منظور آشنایی هر چه بیشتر شما خصوصاً از نظر علمی با مقامات لازم است ابتدا با پاره ای از اصطلاحات مورد نیاز که در قالب مقدمه  نغمه شناسی ارائه می گردد آشنا شوید ما در مباحث آینده به بیان  این مقدمه خواهیم پرداخت .

پایان درس سی و نهم