سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس چهلم

نغمه شناسی ( 3 )

برای آشنایی علمی با مقامات مورد استفاده در تلاوت قرآن لازم است در ابتدا با مقدمه ای کوتاه که حاوی نکاتی کلیدی و تعریف برخی از اصطلاحات مورد نیاز است کار خود را شروع کنیم :

همانطور که میدانید هر نوع نغمه یا صدای موسیقایی که در اطراف خود می شنویم از صداهای مختلفی تشکیل شده است که وقتی با نظم و ترتیب معینی در کنار هم قرار می گیرند احساس خوشایندی در انسان به وجود می آورد . در علم موسیقی می توان این صداهای زیبا را توسط علامت ها و خطوطی به نگارش در آورد در واقع قوانین مشخصی برای نگارش و خواندن صداهای موسیقایی که به آن نت یا درجه گفته می شود وجود دارد که در تمامی کشورهای جهان از آن تبعیت می شود و هر فرد آشنا به موسیقی علمی می تواند با دیدن یک صفحه حاوی نت ها بفهمد که چه اصواتی با چه فواصل و میزانهایی روی آن صفحه نت وجود دارد همانطور که آشنایی با حروف الفباء به ما این امکان را می دهد که یک متن را بخوانیم در موسیقی هم آشنایی با قواعد و آیین نگارش نت ها چنین امکانی را به موسیقیدانان می دهد . هر چند برای تلاوت قرآن بطور مستقیم هیچ نیازی به این آشنایی نیست اما برای یادگیری جنبه ی موسیقایی آن یعنی نغمات و آهنگها آشنایی با زبان موسیقی تا حد زیادی می تواند کمک کننده باشد .

در موسیقی تعداد حروف الفباء یا نت ها هفت تا است که به ترتیب عبارتند از از دو (Do ) ر ( Re ) می ( mi ) فا (fa) سُل (sol ) لا (La ) و سی (si ) این نت ها روی خطوطی بنام خطوط حامل نوشته می شوند . تعداد این خطوط می تواند 5 تا و یا بیشتر باشد در واقع تعداد خطوط حامل از 5 تا شروع و به تعدادی که وسعت صوتی مورد نیاز ماست قابل افزایش است . وسعت صداهای اصلی در موسیقی یعنی از بم ترین تا زیر ترین صداها بیش از 60 صدا ست در صورتیکه نت ها فقط هفت نام دارند بنابراین نخستین قاعده در موسیقی این است که پس از نت هفتم مجدداً نت ها تکرار شده تا به بالاترین نت برسند . پس می توان گفت که مثلاً در یک گستره ی شصت صدایی نتی مانند Do یا Re بارها تکرار می شوند اما تفاوتی که با هم دارند این است که فرکانس آنها با هم فرق می کند به تعبیر رساتر فرکانس یا تواتر هر نت در هر بار تکرار دو برابر نت هم نام آن خواهد بود .

نکته ای که باید در اینجا به آن اشاره نماییم این است که محل استقرار نت ها روی خطوط حامل را علامتی که در سمت چپ آن قرار دارد و به اشکال مختلفی است مشخص می کند به این علامت "کلید" گویند در موسیقی 3 نوع کلید وجود دارد: کلید سل کلید فا و کلید دو با .

کار بردی ترین کلید در موسیقی کلید سل نام دارد این کلید در سمت چپ خطوط حامل به ما نشان می دهد که نتی که روی خط دوم ( از سمت پایین ) قرار دارد نت سُل (sol) بوده و مابقی نت های قبل و بعد آن نیز جای مشخص خود را داشته و به نسبت آن خوانده می شوند . باید توجه داشته باشید که نت ها به طور یکی در میان بین خطوط و روی خطوط قرار میگیرند بنابراین وقتی می گوییم نت سُل (sol) روی خط چهارم قرار دارد معنایش این است که نت قبل از آن یعنی فا (fa ) و نت بعد از آن یعنی لا (La) بین خطوط قرار می گیرند همانطور که در شکل مشاهده نمودید .

پایان درس چهلم