سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم
مدّرس : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی
درس چهل و چهارم
نغمه شناسی (7)
7 . قرار،جواب،غمّاز دانستيد که هر مقام در 8 درجه صوتي يا يک اکتاو تعريف مي شود اساسا بنابر دلايل موسيقايي که شرح آن از اين سلسله مباحث خارج است در ميان اين 8 درجه صوتي برخي از درجات در هر مقام از اهميت بيشتري برخوردار است البته در موسيقي مقامي عرب علاوه بر اين درجات ،برخي درجات ديگر نت چهارم نيز از اهميت برخوردار است . در تمامي انواع گامهاي موسيقي عربي يا شرقي درجات اول ،پنجم و هشتم که به ترتيب تونيک،دومينانت و اکتاو خوانده مي شود از جايگاه و اهميت بيشتري برخوردار هستند در موسيقي عرب نت اول به قرار يا رکوز نت پنجم به غمّاز و نت هشتم به جواب نيز معروف است.اين اهميت در تلاوت قرآن نيز خود را نشان مي دهد آنجا که قاريان قرآن پس از ورود به قرار يک مقام به طور معمول زماني که طبقات بالاتر آن مقام را مي خوانند از درجات پنجم و هشتم آن استفاده مي کنند سابقاً در بين قراء قرآن اين سه قسمت يعني قرار ،غمّاز و جواب به غلط به قرار ،جواب و جواب الجواب مشهور بود که در حقيقت نوعي غلط رايج بود و البته هنوز هم در برخي آموزشهاي صوت و لحن چنين اشتباهي وجود دارد.
همانور که ملاحظه مي فرماييد قرار هر مقام ممکن است روي نتي متفاوت باشد مثلا در مقام راست درجه رکوز يا قرار روي نت دو Do قرار دارد بنابراين غمّاز آن نت سل Sol خواهد بود در حاليکه در مقام بيات که درجه رکوز آن روي نت Re مي باشد غمّاز آن نت لا La مي باشد.اکنون با توجه به اين توصيح در خواهيد يافت که براي هر مقامي نت مشخصي در شروع وجود دارد که شناخت آن از اهميت زيادي برخوردار است. در بين مقامات اصلي و يا پرکاربرد در تلاوت قرآن مقاماتي مانند راست،نهاوند،حجازکار روي درجه Do بيات ،حجاز ،صبا و کرد روي درجه Re سيکا روي درجه mi جهار کا روي درجه Fa و عجم روي درجه Si قرار دارند.به همين دليل اسامي نت ها در موسيقي مقامي قديم که هنوز متأثر از موسيقي غربي نبود بيشتر بر جايگاه شروع آن مقام روي درجه مشخص در هر مقام معين گرديده بود و اساساً از اسامي رايج نتها (دو-ر-مي...)استفاده نمي شد. 8 . ديوان اسامي همانطور که در بخش قبل گفتيم درجات موسيقي مقامي عرب از قديم الايام داراي اسامي خاص خود بود اين اسامي تعيين کننده محل شروع هر مقام يا نغمه بود به همين دليل در موسيقي مقامي عرب هشت درجه اصلي را معلوم نموده و نت هاي قبل و بعد آن را با اسامی خاص آنها مي خوانندمثلا به جاي استفاده از نت Do از واژه راست و به جاي نت mi از واژه سيکا استفاده مي کرده اند بنابراين اصطلاح راست در موسيقي عرب هم به معناي نت Do بوده و هم به معناي مقام راست و همچنين اصطلاح سيکا(سه گاه)هم به معناي نت mi ( نت سوم)و هم به معناي مقام سيکاه مورد استفاده قرار مي گيرد. اکنون به اسامي نتهاي موسيقي و معادلهاي آن در موسيقي مقامي عرب توجه فرماييد.
با توجه به آنچه که گفته شد ملاحظه مي فرماييد که مثلا مقام بيات وقتي از درجه Re شروع شود در واقع از درجه دوکاه آغاز گشته و لذا مي توان به آن بيات دوکاه هم گفت براين اساس وقتي درجه پنجم يا غمّاز بيات را به عنوان محور مقام بيات مورد توجه قرار دهيم علي القاعده نام آن "بيات حسيني" خواهد بود و هنگامي که اکتاو يا جواب بيات را مورد توجه قرار دهين نام آن "بيات محيّر" مي باشد.
پایان درس چهل و چهارم