سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

مدّرس  : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس چهل و هشتم   

«نغمه شناسی (11)   »

همانطور که پیش از این اشاره گردید برای آشنایی با مقامات عربی مورد استفاده در تلاوت قرآن ابتدا لازم است با اصلی ترین بخش هر مقام یعنی جنس اصلی آن مقام آشنا شوید . اساساً باید دانست که تمامی مقامات موجود در موسیقی عرب از ترکیبات مختلف اجناس اصلی بوجود می آید . فلذا اگر کسی با اجچناس اصلی و مشهور عرب آشنا شود بطریق اولی درک بهتری از مقامات عربی خواهد داشت . هر چند ما در این مبحث سخن از اجناس به میان آورده ایم اما باید توجه کنید که جنس شامل چهار صدای متوالی در یک مقام است اما در برخی از موارد بجای جنس از اصطلاح عقد که شامل 5 صدا و نیز ثلاثی که شامل سه صدا است استفاده می کنیم . از آنجا که این موارد اندکگ است در مجموع تحت عنوان اجناس مشهور عربی مورد مطالعه قرار می گیرد گرچه در برخی موارد ثلاثی یا عقد هستند . اکنون با توجه به این توضیحات به اطلاع شما می رسانیم که مشهورترین اجناس و عقود که تقریباً مورد اتفاق تمامی مکاتب موسیقی عرب شامل مصر و شامات ، عراق ، شمال آفریقا و خلیج فارس است شامل 13 جنس است که جنس آخر یعنی مستعاد به دلیل قلّت استفاده در تلاوت از حوزه مباحث ما خارج بوده و تنها به بررسی 12 جنس اصلی و مهم می پردازیم که عبارتند از :

1. جنس راست . 2. جنس نهاوند . 3. جنس بیات . 4. جنس صبا . 5 . جنس حجاز . 6. جنس کرد . 7. جنس صبا زمزم . 8. جنس عجم . 9. ثلاثی سیکا . 10.جنس نکریز. 11. عقد نواثر . 12. عقد اثرکرد .

همانطور که پیش تر گفتیم الگوی اصلیدر تمامی تغییرات گام طبیعی یا افلاطون است که به ترتیب شامل فواصل 1/2،1،1،1،1/2،1،1پرده است این گام در موسیقی عرب به مقام عجم مشهور است اگر به فواصل چهارصدای اول این گام دقت کنید به این شکل است :

 Do           Re             mi            fa

1.2            1                 1

حال به اولین جنس یعنی جنس راست دقت کنید :

1. جنس راست : درجه رکوز ( Do)                     

Do               Re                   mi                fa

  1                 3.4               3.4      

اتفاقی که در جنس راست در مقایسه با جنس الگو در گام افلاطون یا گام طبیعی افتاده است این است که فاصله درجات دوم تا چهارم بجای 1 و نیم پرده به دو فاصله 3/4 پرده تبدیل شده است .

2. جنس نهاوند : درجه رکوز درجه رکوز ( Do)                    

 Do               Re                   mi                fa

           1            1.2                1