سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم

تهیه و تنظیم : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی

درس 101

سبک شناسی 1

در سلسله مباحث آموزشي که تاکنون تقديم شما کرده ايم به ترتيب با مباحث صوت شناسي ، مباني شناسي، نغمه شناسي و مهارت هاي صوتي و لحني در هنر تلاوت قرآن کريم آشنا شده ايد. اکنون قصد داريم به طور خيلي موجز و مختصر شما را با آخرين مبحث مربوط به صوت و لحن قرآن کريم يعني سبک شناسي آشنا سازيم . البته بايد دانست که موضوع سبک شناسي در تلاوت ، موضوعي کاملا فني و پيچيده است که نيازمند آشنايي مخاطبان اين مبحث با سبک هاي تلاوت قراء بزرگ و آگاهي از ظرايف هنر تلاوت و نيز مجال بسيار فراوان براي اداء حق مطلب در اين زمينه است . بر اين اساس ، در چند درس تنها قصد داريم توجه شما را به عناوين مهم در موضوع سبک شناسي جلب نموده و نهايتا معلوم سازيم که دلايل تفاوت سبک هايي مانند رفعت . مصطفي اسماعيل و ... چيست؟

مي دانيم که سابقه تلاوت در کشور مصر حداقل به هفتصد سال قبل بازمي گردد اما فقط از وقتي که امکانات فن آوري و دستگاه هاي ضبط صدا (گرامافون) پديد آمد اين سابقه ثبت و ضبط گرديده است .بنابر اين مبناي قضاوت ما در مورد شيوه ها يا سبک هاي تلاوت مصري از 1934 ميلادي که نخستين تلاوت از مرحوم محمد رفعت ضبط گرديده به بعد مي باشد که چيزي در حدود هشتاد سال را شامل مي شود. موضوع سبک ها در تلاوت هر چند موضوعي ملموس و قابل درک براي اهالي قرائت است اما از نظر فني و هنري اندازه لازم به آن پرداخته نشده است. اساسا موضوع سبک شناسي در تمامي مقوله هاي هنري و ادبي علمي جديد و نو پاست . براي مثال در ادبيات فارسي نخستين منبع در زمينه سبک شناسي  اثر ملک الشعراي بهار است که سابقه اي کمتر از یک قرن دارد. سبک ها در همه ي مقولات هنري وجود دارند مثلا در نقاشي، موسيقي و معماري با مکاتب و سبک هاي مختلف و متنوعي برخورد مي کنيم که هر کدام مختصات خود را دارا هستند از جمله معروف ترين سبک ها در موسيقي مي توان به سبک هاي باروک ، کلاسيک ، رمانتيک و مدرن اشاره نمود به همين ترتيب در نقاشي، خوشنويسي ، شعر و ادبيات هم سبک هاي زيادي با تعريف خاص خود وجود دارند که ذکر آن ها از حوصله اين گفتار خارج است.

تعريف سبک :
سبک در لغت به معناي گداختن و ريختن طلا و نقره است ، سباک کسي است که طلا و نقره را آب کرده و در قالب هايي از پيش ساخته شده مي ريزد تا شکل آن قالب را پس از سرد شدن پيدا نمايد اما در اصطلاح به طور کلي تعريف مشترکي که بتوان همه ي مقولات هنري و ادبي را در بر گيرد ارائه نشده است و در هر رشته اي نوعي از تعريف ارائه گرديده است اما اگر وجوه مشترک سبک ها را در نظر بگيريم شايد بتوان تعريف زير را ارائه نمود:

شخصيت بياني مخصوص فرد يا گروهي از هنرمندان در انتخاب ، برنامه ريزي ، سازمان دهي و شيوه  اجرايي به شکلي است که عناصر و عوامل زيبايي شناختي بصري يا سمعي در مکان يا زمان خاصي به صورت قالب مورد استفاده قرار گيرد. اما در تلاوت قرآن مي توان سبک را اين چنين تعريف نمود:

شيوه ي مورد استفاده يک قاري در ارائه الحان و نغمات قرآنی مبتني بر رعايت اصول و احکام شناخته شده تلاوت به گونه اي که آن شيوه پيش از وي مورد استفاده ديگران قرار نگرفته باشد

(علل پيدايش سبک ها)

درباره منشاء پيدايش سبک ها ديدگاه هاي متفاوتي وجود دارد اما با جمع نظريات مي توان 4 موضوع را در اين زمينه عنوان نمود:

1-نياز و خواست عموم يا خواص يک جامعه ، گاه نياز يک جامعه موجد سبک جديد ميشود

2-نحوه نگرش يا ایدئولوژی يک فرد ـ اساسا برخي از افراد به دليل جهان بینی خاص نبوغ و فکر عالي خود موجب پيدايش سبکي نو مي شوند.

3-زمان پيدايش يا مقتضيات زمان که مي تواند در پيدايش يک سبک دخيل باشد.

4-مکان پيدايش- به اين مفهوم که شرايط محيطي باعث خلق شيوه اي نو مي شود همان طور که شيوه تلاوت مصري در مکاني مانند عربستان سعودی پديد نيامده است ، زيرا محيط ،شرايط لازم را براي پيدايش آن نداشته است.