سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم
تهیه و تنظیم : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی
درس 105
سبک شناسی 5
ب) پر رنگ تر بودن برخي از مقامات در يک سبک
از جمله مواردي که مي تواند بافت موسيقايي يک سبک را نسبت به سبک ديگر متفاوت نشان دهد ميزان بهره گيري بيشتر قاري از يک يا دو مقام در تلاوت است. براي مثال ، معروف است که مصطفي اسماعيل از مقام بيات بعنوان مقام محوري در تلاوت خود استفاده مي کند. همين موضوع در سبک هاي ديگر هم ديده مي شود. مثلا در سبک عبدالباسط بيات راست و جهارکا ، در سبک محمود رمضان کرد و اثر کرد و در سبک سعيد الزناتي حجاز و حجاز کار چنين نقشي را بازي مي کنند ج- ترتيب استفاده از مقامات (چینش) واضح است که قراء مشهور جهان در استفاده از مقامات و تقدم و تأخر آن ها از ترتيب يکساني پيروي نمي کنند . بهمين خاطر در هر سبکي ممکن است چيدمان خاصي وجود داشته باشد . هر چند حتي در يک سبک هم ممکن است گاه اين ترتيب بر هم بخورد اما بر اساس قاعده اغلبيت عموما مي توان خط سير مشخصي را براي هر سبک معلوم نمود. براي مثال در سبک مصطفي اسماعيل غالبا ترتيب بدين گونه است: بیات کامل(در 2 اکتاو) ، صبا ، حجاز ، سیکا ، نهاوند راست و جهارکا.در حالیکه در سبک شحات انور ترتیب غالبا به شکل زیر است: بيات (در 1 اکتاو) ، راست ، سيکا يا جهارکا، حجاز ، بيات ،صبا، نهاوند ، بيات.البته در برخي از تلاوت ها ممکن است بسته به حال قاري يا محتواي آيات ، یک يا دو مقام حذف شده يا گاه جاي برخي از مقامات مانند حجاز و نهاوند با يکديگر عوض شود. بديهي است استفاده کامل از بيات در شيوه مصطفي اسماعيل و نيز استفاده از راست به عنوان دومین مقام در تلاوت شحات، رنگ آميزي متفاوتی از اين دو شيوه به ذهن مستمع القاء مي کند. د- نحوه استفاده از ترکيبات نغمه اي در بين سبک هاي مختلف ،گاه به سبک هايي بر مي خوريم که بسيار ساده و مستقيم و عاري از هر گونه پيچيدگي موسيقايي است. در حاليکه در مقابل سبک هايي وجود دارند که سرشار از ظرايف و پيچيدگي موسيقايي است از جمله مواردي که نقش فراواني در نمايش اين سادگي يا پيچيدگي ايفاء مي کند عدم استفاده يا استفاده از ترکيبات نغمه اي است که گاه به شکل مرکب خواني و گاه به شکل استفاده از مقامات مرکب در تلاوت خود را نشان مي دهد. وقتي سبک هاي مختلف را از اين حيث مورد بررسي قرار مي دهيم به اين نتيجه مي رسيم که به طور کلي سه گروه اصلي از اين حيث وجود دارد: گروه اول: سبک هاي بي ترکيب يا کم ترکيب مانند عبدالباسط، طبلاوي و عبدالحکم گروه دوم: سبک هاي ميانه مانند مصطفي اسماعيل، شحات انور، منشاوي شعشیع،و رمضان گروه سوم: سبک هاي پر ترکيب مثل علي محمود،رفعت ، شعشاعي،حصان و عمران ه- طبقه صوتي مورد استفاده در اجراء مقامات اينکه چه بخشي از مقام در چه طبقه اي از صوت قاري اجرا شود مسئله اي بسيار مهم است که مي تواند دو سبک را از هم متفاوت نشان دهد . گاه ديده مي شود که بخش اوج يک مقام که اصطلاحا به جواب الجواب معروف است در بالاترين طبقه صوتي قاري اجراء مي شود در حاليکه ممکن است در سبکي اگر بخش مياني يک مقام در بالاترين طبقه صوتي قاري اجراء شود . چنانچه در برخي سبک ها مانند عبدالباسط ، منشاوي اين گونه است و ايشان غالبا اوج صداي خود را بر درجات پنجم و چهارم مقامات منطبق مي کنند در حاليکه فردي مانند مصطفي و شحات اوج صدایشان را بر درجات هشتم مقام(در اکتاو دوم)منطبق می سازند.