سلسله آموزشهای صوت و لحن قرآن کریم
تهیه و تنظیم : استاد غلام رضا شاه میوه اصفهانی
درس 107
سبک شناسی 7
د- نحوه انتقال اجناس و مقامات
همانطور که پیشتر با مسئله انتقال آشنا شديد ، انتقال از جمله مهمترين افعال لحني يک قاري در تلاوت است که اشکال گوناگون و مختلفي دارد. سبک هاي مختلف تلاوت از نقطه نظر انتقال نيز تفاوت هاي واضحي با هم دارند که اهم اين موارد به شرح زير است.
اولا- نوع انتقال به يک مقام يا جنس واحد مثلا حجاز ممکن است در دو شيوه کاملا با هم متفاوت باشد همانطور که نحوه ورود مصطفي اسماعيل به حجاز از طريق نغمه حجاز کار و سپس ورود به درجه چهارم حجاز است در حاليکه شحات انور غالبا پس از اجرا ء سيکا وارد درجه پنجم حجاز مي شود. ثانيا- در پاره اي از سبک ها انتقال به يک مقام مشخص همواره از يک مقام خاص صورت مي گيرد مانند انتقال به مقام راست پس از اجرا حجاز در سبک عبدالباسط يا انتقال به صبا پس از مقام بيات در سبک مصطفي اسماعيل که در 90 درصد موارد به اين شکل انجام شده است. در حاليکه در برخي سبک ها اين انتقال ها از قاعده مشخصي پيروي نمي کند براي مثال نحوه انتقالات حصان و شعشاعي اين چنين هستند. ثالثا- تعداد انتقال ها در يک نفس در برخي سبک ها محدود به يک يا دو انتقال است در صورتيکه در برخي سبک هاي ديگر به 4 تا 5 انتقال هم مي رسد مانند انتقال هاي حصان – علي محمود، رفعت و عمران. رابعا- درجه صوتي مورد استفاده برای انتقال ممکن است در يک سبک با سبک ديگر متفاوت باشد براي مثال در سبک مصطفي پيش از انتقال به مقام بعدي غالبا بازگشت به درجه اول مقام قبلي يا قرار صورت مي گيرد اما در برخي از سبک ها اين انتقال از درجه پنجم يا غماز انجام مي شود. ه- شيوه نغمه پردازي کاملا روشن است که اجراء نغمات و آهنگ ها در هر سبک مي تواند با استفاده از برخي فنون و مهارت ها يا بدون آن ها انجام شود که اين موضوع مي تواند در تفاوت سبک و حتی جاذبه و تأثير آن مؤثر باشد، ما قبلا در بخش مهارت ها در اين خصوص به طور مبسوط سخن گفته ايم در اين جا تنها به اهم اين موارد و آن هم به شکل موجز اشاره مي نماييم يک ) انتقال درجات به شکل نزولي يا صعودي يک نغمه ممکن است در برخي از سبک ها به شکل نزولي از جواب به قرار يا صعودي از قراء به جواب اجرا شود همانطور که شحات يا مصطفي اسماعيل از اين مهارت استفاده کرده اند. اما در برخي سبک هاي ديگر استفاده از اين مهارت ديده نمي شود مانند سبک عبدالباسط يا طبلاوي. دو) استفاده از فواصل در اجراء نغمه قبلا در اين باره توضيح کاملي داده شده است در اين جا به همين مقدار بسنده مي کنيم که استفاده از فواصل بويژه فاصله هاي پنجم تا هشتم در تعدادي از سبک ها مانند عبدالباسط ابدا ديده نمي شود و در تعدادي هم نقش محوري دارد مانند سبک شعشاعي و علي محمود. سوم) موتیف سازي اين مهارت هم در اکثر سبک ها وجود دارد اما تفاوت در نوع موتیف ها و ميزان تکرار آن ها در يک ملودي يا نغمه است . چهار) استفاده از نوانس ها و صداسازي در بخش مهارت ها دانستيد که اين موضوع در نزد برخي از قراء وجود نداشته و در برخي ديگر مورد توجه قرار گرفته است بنا براين نوع نغمه پردازي دو قاري مي تواند با استفاده از مهارت هاي صدا سازي و نوانس ها يا عدم استفاده از آن متفاوت باشد.